Il-laqgħa bdiet bit-talba tal-Moviment. Imbagħad ingħad il-Manifikat.

Il-Manifikat hu l-innu li nisġet Marija fil-laqgħa tagħha ma’ Eliżabetta. Nistgħu nieqfu superfiċjalment quddiem dan l-innu – omm Alla qed tfaħħar lil Mulej tal-ħwejjeġ kbar li għamel magħha. Nistgħu nieqfu hemm – u nistgħu nidħlu iktar fl-azzjoni. Marija, tfajla ta’ 15-il sena, ftit jiem qabel kellha d-dehra tal-Anġlu li ħabbrilha li se tkun omm Alla. Jekk nieqfu hawn, ngħidu kemm kienet iffurtunata. Fil-fatt kienet xi ħaġa ferm diffiċli. Kif se tgħid lil ġenituri? Dik l-ewwel “iva” ta’ Marija ġabet piż kbir magħha. X’se tgħidlu lill-għarus tagħha? Ta’ bniedem li kien żgur kien se jaħseb li kien hemm tradiment. Il-Lhud kellhom liġi li mara li toħroġ tqila barra miż-żwieġ tiġi mħaġġra. Hawn nibdew naraw dil-ġrajja b’mod differenti.

Naraw il-tieni “iva” ta’ Marija. Titlaq kollox biex tmur tgħin lil Eliżabetta. Daqsxejn ta’ tfajla tagħmel vjaġġ ta’ 150 kilometru – minkejja li l-ewwel “iva” tagħha setgħet tħammrilha wiċċha u tesponijha għat-tħaġġir. Ġużeppi seta’ m’aċċettax dak li qallu l-anġlu. Marija għarfet ir-riskji ta’ dik l-“iva” u ġarrithom fuq spallejha. Riskju ieħor kien il-vjaġġ. Ma beżgħetx timxi t-triq, u spiċċat tfaħħar lil Alla.

Meta aħna nkunu taħt il-piż tal-ħajja u kollox jidher ġej ħażin, spiss neħduha kont’Alla. Il-problema hi l-fidi għamja. Irid ikollna fidi qawwija. Mhix faċli! Insaqsu: kif għaddej minn dan kollu u Alla ma jismagħnix? Niftakru fis-sitwazzjoni ta’ Marija meta għamlet dan l-innu ta’ tifħir lil Alla. Mhux talli ma gergritx, imma qalet “Ruħi tfaħħar il-kobor tal-Mulej”. Meta nkunu magħfusin, xorta għandna nfaħħru lil Alla.

Hawnhekk inqara’ l-Vanġelu tal-Ħadd – il-Parabbola tal-Festa tat-Tieġ – Mt XXII vs 1 – 14. Din hi waħda minn sensiela ta’ parabboli li Ġesu’ ndirizza lejn il-mexxejja tal-Lhud. Ried jurihom li ma kellhom l-ebda privileġġ speċjali li ser jidħlu l-ġenna ghax  kienu Lhud. Sejħilhom għall-festa u ma marrux. Tilfu ċ-ċans. Ġesu’ ried juri lilhom u lilna lkoll għaliex għandna naħdmu biex immorru l-ġenna. San Pawl kellu dehra tal-ġenna u qal “l-ebda għajn qatt ma rat u ebda widna qatt ma semgħet”. Ġesu’ qal din il-parabbola biex jgħina nifhmu. Qed iqabbel is-saltna tas-sema ma’ festa – il-festa li tara lil Alla wiċċ imb’wiċċ. Wara din il-ħajja r-ruħ tagħna ser tkum qed tgawdi lil Alla. Bħalma aħna nkunu nixtiequ niltaqgħu ma’ xi ħadd għażiż wiċċ imb’wiċċ, avolja bil-mezzi tal-komunikazzjoni nistgħu nitkellmu u narawh kuljum, hekk ir-ruħ għatxana li tiltaqa’ m’Alla. Wara din il-ħajja ħa nkunu nafu lil Alla b’mod intimu. Biex naslu s’hemm irridu nirsistu. Il-premju tieħdu jekk tkun ħdimt għalih.

Hawnhekk Fr. Reno ħalla ftit ħin għal mistoqsijiet. Waħda minnhom kienet dwar x’hemm u x’toqgħod tagħmel fil-ġenna. Il-parabboli jqabblu l-ġenna ma’ festa tat-tieġ biex jgħinuna nifhmu. Hija r-ruħ li tgawdi, imma moħħna jrid spjegazzjoni. Il-firda ta’ persuni mill-għeżież tagħhom hi iebsa u ta’ niket, imma nafu li qegħdin fil-post li tant ħadmu għalih.

Mistoqsija oħra kien “Min ma jemminx, kif se tfehmu dan kollu?” Min jaħseb li mal-mewt jispiċċa kollox, qed ipoġġi l-bniedem fuq l-istess livell ta’ annimal. Imma dan mhux hekk, għax il-bniedem għandu l-ispiritwalita’. Mistoqsija oħra kienet dwar il-Ġudizzju. Dan isir minn Alla biss. Ġesu’ qal “Tiġġudikawx biex ma tkunux iġġudikati”.

Il-laqgħa Prayer Cafè tal-21 t’April kienet laqgħa formattiva dwar il-qari tal-Ħadd li jmiss 2 Ħadd tal-Għid. Wara t-talba tal-Moviment nqraw l-ewwel lezzjoni mehud mill-Atti tal-Appostli 2:42-47u l-Vanġelu minn Ġwanni 20:19-31.  Dawn li ġejjin huma xi punti li l-kelliem ta’ din il-laqgħa s-Sur Joe Huber qasam magħna waqt il-laqgħa mimlija b’tagħlim interessanti.

Il-Vanġelu ta’ nhar il-Ħadd li ġej fih ħafna elementi li jolqtuna mill-qrib: l-aspett komunitarju, l-aspett sagramentali u l-aspett tal-fidi u l-aspett missjunarju.

Immedjatament wara l-qawmien ta’ Kristu, San Ġwann jirrakkuntalna tliet dehriet ta’ Ġesù, l-ewwel waħda lil Marija ta’ Magdala fl-inħawi fejn kien midfun, dakinhar stess filgħaxija u l-oħra l-ġimgħa ta’ wara meta kien hemm ukoll Tumas.

Il-kumment kif jispiċċa dal-Vanġelu kien miżjud wara.

Jolqtok mill-ewwel il-fatt li d-dixxipli kienu mbeżżgħin, kienu ngħalqu, issakkru għax beżgħu li x-xorti li kienet misset lill-Imgħallem tagħhom, dik ta’t-tbatija u l-persekuzzjoni, issa kienet se tasal għalihom ukoll.  Kienu għadhom neqsin mill-fidi sakemm wasal Ġesù f’nofshom.

Kienu għadhom ma fehmux kliemu meta kien ħabbrilhom dak li kellu jiġri minnu.  Nafu li San Luqa 24, 25 lid-dixxipli ta’ Għemmaws, kien ċanfarhom bl-ikraħ: “kemm intom boloh u tqal biex temmnu kulma qalu l-profeti”.

Ġesù jsellem lid-dixxipli bil-paċi u wriehom il-pjagi: il-Papa Franġisku itenni bosta drabi, li Ġesù li jinterċedi għalina dejjem quddiem il-Missier, jurih il-pjagi u jgħidlu: dawn sofrejthom minħabba fihom ilkoll.  Il-pjagi fil-ġisem mistiku ta’ Ġesù issa huma timbru, “trade mark” il-prova inkotrovertibbli ( jiġifieri li ma tista’ tmeriha bl-ebda mod), li kien hu, li qam li qed ikellimhom.  Mill-ġrieħi kollha li sofra waqt il-passjoni dawk kienu l-uniċi marki li kien għad fadallu.

Immedjatament wara t-tislima Ġesù jinkariga lid-dixxipli biex ikomplu l-missjoni li beda hu. “Kif Missieri bagħat lili, jien nibgħat lilkom. Ħudu fuqkom l-Ispirtu s-Santu.”   Dak li beda Hu issa jrid li jkompluh l-Appostli.  Il-mandat li tahom hu biex ikunu rgħajja, imexxu l-merħla, jiġifieri aħna.  Ma jfissirx li l-obbligu tat-tixrid tal-Kelma hi tagħhom biss, hi tagħna wkoll.

San Ġwann itina deskrizzjoni eżatta tat-twaqqif tas-Sagrament tar-rikonċiljazzjoni: id-dnubiet ta’ dawk li taħfru jkunu maħfura u d-dnubiet ta’ dawk li żżommu jkunu miżmuma.  Din l-aħħar affermazzjoni hi oġġett ta’ diskussjonijiet kbar fost it-teoloġi. Il-verità hi li ma jistax ikun hemm maħfra jekk ma jkunx hemm indiema.  Jew min jersaq għar-rikonċiljazzjoni jrid ikun niedem sew minn dnubietu. Minkejja d-dgħufija għax nerġgħu naqgħu, irridu nkunu determinati li nagħmlu ħilitna biex bl-għajnuna t’Alla nbiegħedu minn xulxin l-okkażjonijiet li fihom nerġgħu naqgħu fl-istess żbalji.

Id-dehra ta’ Kristu imlitilhom qalbhom bil-ferħ u kliemu serrħilhom rashom sakemm bil-miġja tal-Ispirtu s-Santu huma mtlew bil-kuraġġ biex il-Kelma u l-Aħbar ma jżommuhiex għalihom imma jmorru jxandruha mal-erbat irjieħ tad-dinja magħrufa ta’ żmienhom.

Hawnhekk nidħlu aħna.  Il-missjoni mogħtija lid-dixxipli baqgħet għaddejja minn ġenerazzjoni għal oħra u waslet għandna bid-dmir li nħalluha lil ta’ warajna.

Il-Papa Franġisku spiss jagħmel dil-mistoqsija: imma fil-kuntest tal-ħajja tal-lum nista’ nagħti xhieda u nwassal l-Aħbar meta aħna mdawwrin bil-mondanità, bil-preġudizzji, bir-relattiviżmu, bis-sekulariżmu sfrenat?

Jekk aħna għandna l-fidi u fidi soda, irridu naċċettaw li l-kisba ta’ dak li ġabilna Kristu bil-passjoni, il-mewt u l-qawmien tiegħu ma jiġix mingħajr tbatija.  It-tbatija tbeżżgħana.  Insibuha aktar faċli nikkonformaw ma’ dak li jdawwarna milli li nibqgħu sodi u ggranfati mat-twemmin tagħna quddiem iż-żebliħ u l-inġustizzji.

Irridu ninsew li nistgħu ngħixu ħajja fuq żewġ saffi, waħda privata u oħra pubblika.  In-Nisrani jrid ikun konsistenti f’imġiebtu f’kull ambjent li jkun fih.  Il-passjoni, il-mewt u l-qawmien għalina jfissru xita ta’ grazzji li ma nistgħux inżommuhom għalina imma rridu naqsmuhom mal-oħrajn.

Meta ngħid mal-oħrajn infisser anki ma’ min ma jaqblix magħna, ma’ min għandu twemmin differenti minn tagħna.  L-agħar eżempju li nistgħu nagħtu hu li meta nitkellmu ma’ min ma jaqblilx magħna nuru li qed nitkellmu bil-preġudizzju.

Eżempju: fil-mezzi tal-komunikazzjoni soċjali tara spiss Insara (suppost) li juru preġudizzji kbar kontra l-Musulmani… l-ideja li l-istudenti Musulmani jkollhom il-faċilità li jitgħallmu r-reliġjon tagħhom anki fl-ambjenti tagħna.  Kemm rajna kliem ta’ tmaqdir kontra l-Arċisqof għax qal li mhux kontra!!  Saħansitra kien hemm min ried jiġbor il-firem biex jitneħħa.  Dik karità Nisranija?!

It-tweġiba jtihilna mill-ġdid il-Papa straordinarju li għandna:  Nafu li jiġbed ammirazzjoni kbira minn Musulmani li huma Musulmani awtentiċi?  Nies rashom sħuna hemm fosthom, bħalma kif għidna hemm fostna.

Il-fanatiżmu mhux reliġjon.  Fuq hekk il-Papa Franġisku jiġbed l-ammirazzjoni ta’ ħafna bnedmin li mhumiex Kattoliċi għax jagħmel distinzjoni bejn il-fundamentaliżmu u r-reliġjon.  Anzi, kien hemm saħansitra mexxejja Musulmani li ddikjaraw li l-fundamentalisti m’għandhomx reliġjon.

Mhux biżżejjed.  Kemm fil-passat għamilna ħsara lil xulxin bejnietna li nistqarru lil Kristu, bejnietna l-Insara?  Imma l-paċi li ġab Kristu, il-paċi li sellem biha lid-dixxipli meta dehrilhom wara li qam, tinkiseb biss bit-talb u d-djalogu.

Albert Storace kien kellimna dwar ir-Riforma Protestanta.  Il-Luterani u l-Kattoliċi fil-passat ma kienux jintaħmlu bejniethom, anzi missirijietna għamlu ħafna ħsara lil xulxin.

Xi ħadd kien jemmen li wara l-Konċilju Ekumeniku, u f’tant qasir żmien, id-djalogu kellu jwassal biex il-Kattoliċi u l-protestanti jiċċelebraw flimkien il-500 sena mill-bidu tar-Riforma?

Lejn l-aħħar ta’ Marzu saret laqgħa msejħa mill-Kunsill Pontifiċju tax-Xjenzi Storiċi li fiha saret diskussjoni dwar ir-Riforma fil-kuntest taż-żmien li seħħet fiha.

Meta ltaqgħu mal-Papa kliemu kien li l-passat ma nistgħux nibdluh imma l-preżent hu f’idejna u jekk irridu nibqgħu mexjin ‘il quddiem lejn l-għaqda rridu nkunu umli u ninsew dak li għadda biex inħarsu biss ‘il quddiem.

Jekk ma naħfrux u nitolbu l-għajnuna tal-Ispirtu s-Santu nistgħu nitħabtu għax “jekk il-Mulej ma jibnix id-dar għalxejn jitħabtu l-ħaddiema”, jibda s-Salm 127.

Dal-ħsieb jerġa’ joħodna lura lejn il-Vanġelu ta’ nhar il-Ħadd li ġej: biex naħfru l-ewwel irridu nkunu maħfura aħna bis-sagrament li waqqaf Sidna Ġesù b’dak li qal lid-dixxipli meta dehrilhom  wara l-qawmien.

Is-sagrament tar-rikonċiljazzjoni ma jfissirx biss li aħna nirrikonċiljaw ma’ Alla imma li nirrikonċiljaw ukoll magħna nfusna.

Ftit ilu l-Papa qal li l-qrar mhux ‘dry cleaning’. Nara li għandi tebgħa, immur inneħħiha u kif noħroġ niltaqa’ ma’ xi ħadd u nibda natqtaq fuq dak u l-ieħor, fuq dik u l-oħra.

Il-qrar hu laqgħa ma’ Alla u l-atturi tiegħu la huma s-saċerdot (dak hu biss medjatur) u lanqas il-penitent, imma hu Kristu Rxoxt bil-qawwa tiegħu li jaħfer lil kulħadd, saħansitra lil min sawwtu, immaltrattah u qatlu.

Nemmnuh dan?  Jew aħna San Tumasijiet?, għandna d-dubji u rridu l-provi konkreti kif qed isostnu l-materjalisti u s-sekularisti li jidħku bihom infushom għax mingħalihom se jaslu jagħtu prova xjentifika tal-misteru tal-univers?

Kemm-il San Tumas hawn fostna?, li rridu mmissu b’idejna u naraw b’għajnejna minflok ma ngħixu l-beatitudni li żidilna Ġesù fil-laqgħa tal-Ħadd ta’ wara ma’ Tumas: “Emmintni għax rajtni! Imberkin dawk li ma rawx u emmnu.”

Dan hu l-aspett tal-fidi li joħroġ minn dal-Vanġelu.  Nistaqsu: x’inhi l-fidi?  Hi twemmin mingħajr ma rajt, mingħajr ma missejt b’idejja, li Alla hu dejjem fidil mal-patt tiegħu.  Fit-testment l-antik wiegħed is-salvazzjoni u żamm kelmtu meta bagħat lil Ibnu bniedem bħalna f’kollox minbarra d-dnub, biex imut għalina u jsalvana.

Il-fidi hi dak li jispjegalna San Pietru fl-ewwel ittra tiegħu meta jikteb:

“Għalhekk għandkom għax tifirħu mqar jekk issa, għal ftit żmien ieħor, jeħtiġilkom toqgħodu għal ħafna provi. Bħalma d-deheb, li jintemm, jgħaddi mill-prova tan-nar, hekk tgħaddi mill-prova l-fidi tagħkom biex ikun jistħoqqilha tasal għat-tifħir, għall-glorja, u għall-ġieħ, meta jidher Ġesù Kristu. Lilu, għalkemm ma rajtuhx, intom tħobbuh; fih, għad li issa m’intomx tarawh, intom temmnu; fih intom tifirħu b’ferħ glorjuż, li ma jistax jitfisser, waqt li tiksbu l-frott tal-fidi tagħkom, li hu s-salvazzjoni ta’ ruħkom.”

Ma nistgħux ninsew ukoll li dal-Ħadd, huwa wkoll il-Ħadd tal-Ħniena Divina, festa li kif nafu kien waqqafha San Ġwanni Pawlu II.   Dan il-Ħadd huwa magħruf ukoll bħala Dominica in Albis, isem li ġej mill-antik meta l-katekumeni li kienu jkunu rċevew il-Magħmudija fl-Għid kienu jilbsu libsa bajda u jibqgħu biha sal-Ħadd ta’ wara meta jneħħuha.  Fil-fatt l-isem eżatt hu Dominica in albis depositis – il-Ħadd meta jitneħħew l-ilbiesi bojod.

Lura għall-punt: lil Santa Fawstina Ġesù qalilha biex propju dal-Ħadd ikun dedikat lill-ħniena bla qies tiegħu.  Il-ħniena tidher propju fis-sagrament tar-rikonċiljazzjoni għax anki jekk dnubietek ikunu ħomor daqs l-iskarlatt isiru bojod bħas-silġ, jurina b’liema mħabba ħabbna u fdiena Ġesù Bin Alla.

Tant Ġesù għandu għal qalbu din it-tifkira li lil Santa Fawstina kien qalilha: Min jersaq lejn l-għajn tal-ħajja- jiġifieri l-Qrar u l-Ewkaristija – jikseb il-maħfra sħiħa ta’ dnubietu u tal-pwieni.

Ġesù kien żied jgħidilha li l-bniedem ma jistax isib paċi sakemm ma jafdax lilu nnifsu għal kollox fil-ħniena tiegħu.

Dawn l-istqarrijiet ta’ Ġesù x’messaġġ ituna bħala komunità Nisranija?

Il-Papa Franġisku fir-Regina Coeli tal- 5 ta’ Mejju 2014 kien qal: illum il-qari mill-Atti tal-Appostli jurina li anke fl-ewwel snin tal-Knisja kienu jinqalgħu t-tensjonijiet u n-nuqqas ta’ qbil.  Fil-ħajja dejjem se jkun hemm il-konflitti, il-problema hi kif inġibu ruħna quddiemhom.  Sa dak iż-żmien l-għaqda fost l-insara kellha vantaġġ għax kienu lkoll tal-istess razza, u kellhom ilkoll l-istess kultura, dik Lhudija.  Imma meta l-Kristjaneżmu, li skont ir-rieda ta’ Ġesù hu għall-ġnus kollha, infetaħ għad-dinja Griega (jiġifieri għal kulħadd), din l-uniċità fir-razza u fil-kultura tispiċċa, u jibdew jidhru l-ewwel diffikultajiet.  Hemm tfeġġ il-qrusa, jibda t-tgergir, xi wħud jibdew jgħidu li hemm il-preferenzi u li s-servizz ma jsirx għal kulħadd l-istess.  Dan jiġri anke fil-parroċċi tagħna, fil-familji tagħna, fiċ-ċrieki tal-ħbieb, fl-ambjenti tax-xogħol u tad-divertiment!  L-għajnuna tal-komunità lill-persuni fil-bżonn – romol, orfni u fqar ta’ kull tip –, tidher li ssir aktar bil-qalb mal-insara li ġew minn fost l-Ebrej milli mal-oħrajn.

F’dal-Ħadd b’dal-Vanġelu u b’dak li nfakkru, il-Knisja qed issejħilna biex nigglorifikaw il-ħniena bla tarf ta’ Alla u nwiegħdu li nersqu lejn is-Sagrament tal-Qrar b’umiltà u bil-fidi, bir-rieda li ma nidinbux aktar mhux bil-forzi tagħna waħedna, li huma dgħajfa ħafna, imma bl-għajnuna li jtina Hu, aħna u nistqarru dnubietna u nħabbtu fuq sidirna x’ħin nirreċitaw l-att tal-indiema. ‘Mea culpa.’

L-aktar ħaġa importanti hi li l-akbar proponiment li nistgħu nagħmlu meta nqerru hu li kull fejn inkunu nġibu ruħna bħala nies ta’ paċi, ta’ rikonċiljazzjoni u ta’ djalogu għax kif ngħidu bil-Malti hu l-eżempju li jkaxkar.

“Mulej tiegħi u Alla tiegħi” stqarr Tumas wara li emmen għax ra u mess b’idejh.  Stqarrija ta’ fidi sħiħa għax ra biex emmen.  Din il-ġakulatorja ntennuha regolarment waqt il-konsagrazzjoni meta minkejja li naraw ħobż u nbid, nemmnu bil-fidi li hemmhekk hemm il-veru Ġisem u Demm ta’ Kristu, ħaj u veru.

L-Ewkaristija u l-Qrar huma l-għajn tal-ħajja tagħna u r-riżoluzzjoni li għandna nagħmlu aħna u nirriflettu fuq dal-Vanġelu, hi li nersqu bl-umiltà u l-fiduċja lejn dawn l-għejun biex nixorbu ħalib u għasel bla ħlas u bl-abbundanza.

L-Atti tal-Appostli huma l-kontiwazzjoni tal-missjoni mibdija minn Kristu.  Fihom naqraw fl-ewwel qari tal-liturġija tal-Ħadd li ġej li d-dixxipli kienu jżommu sħiħ mat-tagħlim tal-appostli, kienu magħqudin behniethom, jaqsmu l-ħobż u l-ħtiġijiet u jitolbu flimkien.  Dawn huma l-erba’ ingredjenti li jagħmel n-Nisrani awtentiku. Ma nistgħux ngħidu li aħna nibbrillaw f’kull aspett minn dawn imma l-impenn tagħna biex nipperfezzjonaw dawn l-erba’ ingredjenti tan-Nisrani veru hi t-triq li twassalna għall-ħajja vera, mhux dik li tispiċċa hawn fl-art imma dik li tibda meta l-eżistenza fiżika tagħna tintemm biex nibdew il-ħajja li qed naħdmu għaliha, il-ħajja ta’ dejjem flimkien ma’ Kristu li sar bniedem bħalna biex jeħodna miegħu fid-dar tal-Missier.

Il-laqgħa ntemmet bit-talba tal-Missierna u bi stedina għal ġimgħa oħra għall-laqgħa oħra ta’ Prayer Cafè. Din id-darba se tkun immexxija minn Fr Hayden Williams li se jkellimna dwar il-Madonna ta’ Fatima. Nistennewkom : )

It-3 Ħadd tar-Randan Ġwanni 4, 5-42  Għandek Għatx?

Il-kelliem beda billi beda diskussjoni dwar x’inhi l-qdusija. Issemma li jekk inti tħobb, inti qed tagħmel xi ħaġa li jagħmel Alla. Il-qdusija ma tfissirx li inti tkun perfett imma meta inti tagħmel l-azzjonijiet li jagħmel Alla. Pereżempju meta inti taħfer jew tħobb, meta inti timita lil Alla, tkun qed issir qaddis bħalu. Il-qdusija dejjem tiġi minn Alla, hu li jagħmel l-istedina biex aħna nsiru ħaġa waħda miegħu. Aħna ulied Alla li nirtuh, nirtu għax għandna dritt għall-Ġenna, għall-ħajja dejjem magħquda ma’ Alla. Importanti li nibdew inħarsu ‘l fuq, lejn is-sema u l-affarijiet ta’ Alla ħalli ninqatgħu mill-ħajja materjali u nibdew ngħixu magħquda ma’ Alla.

Wara saret diskussjoni dwar il-ħajja morali ta’ Ġuda l-Iskarjota u l-irwol li kellu fl-istorja tas-salvazzjoni. Issemma li Ġesú kien qallu li kien ikun aħjar għalih kieku ma twelidx. Nafu li fl-iskrittura hemm miktub li Ġuda webbes rasu u daħal ix-xitan ġewwa fih biex iwettaq dak li kellu jwettaq. Ġesú pprova jwissieh u għalhekk naraw li  l-għażla kienet ta’ Ġuda; l-għażla li jagħmel dak li għamel. Alla jagħtina l-għażla u l-libertá kif ngħixu.

Saret ukoll il-mistoqsija dwar x’inhu d-dnub. L-intenzjoni hija l-aktar ħaġa li taffettwa xi azzjoni jekk hix dnub jew le.

Dwar l-evanġelju, il-kelliem beda biex jispjega li l-poplu Samaritan kien jitqies mil-Lhud bħala poplu impur. Din il-mara Samaritana kienet marret għall-ilma f’nofsinhar. Dan ifisser li hi marret dan il-ħin biex ma tiltaqax ma’ nies oħra; x’aktarx minħabba it-tip ta’ ħajja li kienet qed tgħix.

Naraw li Ġesú jagħti d-dinjitá lil din il-mara, id-dinjitá lin-nisa kollha tad-dinja. Wara l-konverżazzjoni tagħha ma’ Ġesú hija ħalliet kollox u marret ixxandar lil Ġesú. Rakkont ieħor li juri l-ħeġġa li għandu jkollu n-nisrani huwa tad-dixxipli ta’ Emmaws li malli għarfu lil Ġesú, telqu mill-ewwel biex ixandruh mal-poplu kollu.

Is-Samaritana qalet lil Ġesú li huma s-Samaritani kienu jaduraw lil Alla fuq il-muntanja u l-Lhud Ġerusalemm. Ġesú jgħidilha li għad jasal żmien li la fuq il-muntanja u lanqas f’Ġerusalemm ma jaduraw lil Alla għaliex għad jaduraw lill-Missier fil-veritá u fl-Ispirtu. Ġesú hawnhekk għamilha ċara li kullħadd huwa msejjaħ għall-ħniena t’Alla. Jekk il-bniedem irid jgħix il-veritá, dak se jsib lil Alla.

Ladarba jiena nkun qiegħed infittex il-veritá u l-ħajja; Ġesú jkun magħi u magħna minkejja kollox.

IT-TMIEN ĦADD TA’ MATUL IS-SENA – 26 ta’ Frar 2017.

 

Il-laqgħa bdiet billi il-kelliem poġġa żewġ mistoqsijiet. L-ewwel waħda kienet:

X’nifhmu meta ngħidu bniedem li rnexxa?

Fost it-tweġibiet kien hemm min qal li Kristu nrexxa, għalkemm spiċċa mdendel ma’ salib. Imma ġeneralment meta ssemmi suċċess tifhem poter, karriera, flus, etċ. It-tieni  mistoqsija kienet:

Xi tfisser ħbiberija?

Għal din kien hemm diversi risposti, bħal fiduċja, imħabba, sinċerita’, sapport, onesta’, paċi.

Imbagħad inqara l-Ewwel Qari u l-Vanġelu tal-Ħadd. Wara kien hemm ftit ħin ta’ riflessjoni. Għaliex Ġesu’ qed ikun daqshekk iebes f’dan il-vanġelu? Wara kollox, “mingħajr flus la tgħannaq u lanqas tbus”. Ġesu’ hu ċar u radikali, kemm f’dan il-vanġelu u dak tal-ġimgħa l-oħra. Ma tistgħax taqdi lil Alla u lil flus. Aħna nagħmlu ħafna kompromessi, u anke skużi l-ikar validi, bħal familja, etċ. Għaliex qed jgħid hekk Ġesu’? X’inhu l-effett tal-ġid materjali? Risposta għal din kienet li trid taħdem, taqla’ l-flus biex tmantni l-familja. Trid tagħmel ir-rwol tiegħek imma anke taħseb fl-oħrajn. Ma rridux nagħmlu bħal ma kienu għamlu xi wħud fi żmien San Pawl – qagħdu b’idejhom fuq żaqqhom. San Pawl stess qal: “Min ma jaħdimx m’għandux dritt jiekol”. Il-ġid isir ħażin meta jiġi użat ħażin, bħal, per eżempju l-internet, li fih innifsu hu tajjeb, imma jista’ jsir ta’ xkiel.

Il-problema tal-ġid materjali hu li jagħlaqna – isir ossessjoni – min għandu dejjem irid. Inqiegħdu t-tama tagħna fil-ġid, li hu limitat, imbagħad lil Alla, li Hu infinit, nieħduh “for granted”.

Il-Papa Franġisku jitkellem ħafna fuq dan is-suġġett – ir-rikezzi u l-preokkupazzjonijiet. Isemmi l-parabbola taż-żerriegħa. Meta aħna nagħmlu kompromess mal-flus u l-ġid materjali nkunu qisna dik iż-żerriegħa li waqgħet qalb ix-xewk. Għal l-ewwel tinbet, imma x-xewk joħnoqha, għax moħħ il-bniedem jiggranfa ma’ dak li qed jara f’idejh. Jekk il-ġid nagħmluh alla tagħna, jaqtgħana minn kollox. Mhux il-ġid biss jagħmel hekk – il-kumdita’, il-mod kif inħarsu lejn l-emigranti, etċ.

Ġesu’ qalilna: “Kunu perfetti bħal ma Hu Missierkom”. Hawn min jirraġuna li l-perfezzjoni mhiex għal hawn u jieqaf hemm. Irridu nagħmlu pass ieħor, ġieli nitgerbu, imma rridu nqumu u nerġgħu. Ma rridux ninsew, fil-kumdita’ tagħna, li hawn faqar materjali. Hawn ħafna diffikultajiet. Imbagħad hawn min għandu minn kollox u jinsab waħdu. Is-solitutudni hi tip ta’ faqar kbir. Biex nirnexxu rridu nitgħallmu naqsmu mal-oħrajn, ma norbtux qalbna mal-ġid materjali, hu x’inhu. Anke jekk xi ħadd iweġġgħek, ma rridux inħallu dik l-azzjoni torbotlok qalbek u tifniek. Dak li qed jgħid Ġesu’ hu iebes: “Kunu perfetti”. Din hi l-isfida tal-vanġelu.

Il-Papa jgħid li waħda mill-problemi tal-ġid hu li jaqtagħna mill-ħin, mid-dinja. Jaqtgħek mill-passat, għada ħadd ma rah, mela kul u tpaxxa! Il-ħsieb tal-Papa għal dan ir-Randan hu mibni fuq il-Parabbola ta’ Lazzru u l-Għani. Dan tal-aħħar ma jissemmiex b’ismu. Irridu noqogħdu attenti li ma nitilfux l-identita’ tagħna. Inraqqdu l-kuxjenza. Il-kumdita’ fiha nnifisha mhix ħażina, imma rridu noqgħodu għajnejna miftuħa u saqajna mal-art. Il-Papa Franġisku terraq fis-slums, għamel għażla radikali u jaf x’inhuma l-weġgħat tan-nies. Jista’ jekk irid jgħix fil-lussu, imma mhux hekk. Għalhekk qed ikun skomdu għal ċerti nies.

Naslu issa għat-tieni parti tal-Vanġelu. Titkellem fuq l-ansjeta’ u l-biża’ tagħna u kif għandna nirbħuhom bil-fiduċja fil-provvidenza t’Alla. Il-fiduċja hi l-kejl ta’ kemm jien ħabib m’Alla. Il-fiduċja tilħaq il-milja tagħha meta lil Alla nagħtihilu bis-sħiħ.

Il-laqgħa għalqet bil-kwotazzjoni minn Santa Tereża:

Tħallix xi jtaqqlek, tħallix xi jbeżżgħek,

Min għandu ‘l Alla ma jonqsu xejn.

Tħallix xi jtaqqlek, tħallix xi jbeżżgħek,

Alla waħdu kollox.

Tista’ omm tinsa l-uliedha? Alla ma jinsiek qatt. Din hi l-fiduċja.

7 Ħadd matul is-Sena. Sena A.

Levitiku 19: 1-2, 17-18; Salm 102; 1 Kor 3: 16-23; Mattew 5: 38-48

Kemm-il darba niltaqgħu ma’ persunaġġi fl-evanġelji li Ġesù meta ltaqa’ magħhom qalilhom ‘dnubietek ikunu maħfura’. Il-parabbola tal-Iben il-Ħali twasslilna ħafna sentimenti bħall-maħfra, imħabba, stennija, ġustizzja, prefernzi u suppervja fost l-oħrajn. Forsi l-maħfra sinċiera hija l-akbar waħda li toħroġ bil-qawwa għalina. It-talb żgur li jgħinna biex nirbħu dawk il-mumenti mudlama li fihom ma nkunux nistgħu naslu għall-maħfra li tħallina nkomplu ngħixu ħajjitna b’mod kostruttiv. Il-kelliem tal-laqgħa semma kif il-Papa Franġisku qal li l-agħar ħaġa li nagħmlu meta nkunu ttentati hija li nidħlu fi djalogu max-xitan. Il-Papa semma l-eżempju ta’ Eva li tkellmet u ddjalogat max-xitan fil-ġnien tal-Eden; u dan wassalha biex taqa’ għalih. Mentri b’mod oppost insibu lil Ġesù li meta ġie ttentat fid-deżert huwa ma kompliex u ma tkellimx max-xitan. Ġesù ikkowatalu l-Kelma t’Alla fl-Iskrittura u waqaf hemm. Bit-talb għalhekk inkunu qegħdin nitolbu u nitkellmu ma’ Alla li jwassalna biex negħlbu dak li jkun qiegħed ifixkilna.

L-evanġelju tal-Ħadd li ġej huwa parti mid-diskors tal-muntanja. Huwa vanġelu iebes li forsi jdarrasna, peró dak huwa li għallimna Ġesù. L-akbar eżempju ta’ dan Ġesù tah fuq is-salib. Ġesù qiegħed jgħidilna biex inħobbu lill-għadu tagħna. Fuq is-salib huwa qal: “Aħfrilhom għax ma jafux x’inhuma jagħmlu.”

Ġesù jgħidilna li ma ġiex biex jibdel il-liġi imma biex jipperfezzjonaha. Fil-ktieb tal-Levitiku li fih il-liġijiet li kienu jużaw il-poplu Lhudi insibu kif azzjoni ħażina kienet twassal għal azzjoni ħażina oħra bi tpattija; kienet tpattija ta’ għajn għal għajn u sinna għal sinna.(Ma kinitx risposta u azzjoni ħażina akbar mill-azzjoni irċevuta). Ġesù peró qed jgħid xi ħaġa differenti; dik li npattu azzjoni jew nirreaġixxu azzjoni ħażina b’waħda tajba. Hekk ma tkunx qiegħed taġixxi bl-istint impulsiv tiegħek imma bil-kmandament il-ġdid tal-imħabba ta’ Ġesù. Ġesù qiegħed jurina li l-vendetta mhux tan-nisrani. San Ġorġ Preca kien isemmi ħafna l-manswetudni li tfisser il-maħfra tal-għedewwa. Għandna nżommu quddiem għajnejna li dan huwa proċess fit-triq tal-perfezzjoni. L-azzjonijiet tagħna mhuma xejn ħlief pass f’din it-triq; żgur li mhux se naslu mill-ewwel imma rridu nkunu kapaċi nagħmlu pass wara pass.

Aħna ulied il-Missier u minħabba li hu jħobb mingħajr distinzjoni, aħna rridu nkunu bħalu u nkunu kapaċi saħansitra nħobbu l-għedewwa tagħna. Alla jiġri wara l-midneb u wara min offendieh.

Dan allura jfisser li nkunu ġwejfa u ma nirreaġixxux għal dak li jiġrilna? Lanqas xejn. Waqt il-proċess ta’ Ġesù fil-passjoni, il-qaddej qal lil Ġesù “hekk twieġeb lill-qassis il-kbir?”, u tah daqqa ta’ ħarta. Ġesù kif irreaġixxa? B’mod vjolenti? Le. Ġesù rrispondieh u qallu: “Jekk għedt is-sewwa, għalfejn qed terfa’ jdejk fuqi?” Ma kienx aggressiv u ħallas bl-istess munita. Ġesù ma weġibx bi stqarrija imma wieġeb b’mistoqsija fejn meta twieġeb hekk tkun bdejt proċess li forsi jwassal biex dak li għamel l-azzjoni jaħseb fuq għemilu.

Il-Papa Franġisku qal li jekk bl-imħabba jiġu l-ulied, hekk bil-maħfra inkunu qegħdin inqajjmu lil xi ħadd mill-mewt; dik spiritwali. Aħna rridu nkunu xhieda ta’ dak li nemmnu bil-mod tal-ħajja tagħna. Il-kelliem semma lill-Kardinal Van Thuan li kien mitfugħ il-ħabs fil-Vjetnam għal 13-il sena. L-għassiesa tiegħu kienu jistaqsuh jekk jobgħodhomx. Huwa kien jgħidilhom le, anke le għal tpattija kieku joħroġ mill-ħabs. L-għassiesa stess ġew persważi bil-ħajja tiegħu tant li kienu jbiddlu l-għassiesa ħalli ma jiġux influwenzati minnu. Huwa għex il-virtujiet b’mod erojku fejn ħabb saħansitra lil dawk li kienu jżommuh fil-ħabs.

Il-Papa Franġisku qal kemm-il darba li aħna mdorrija nobogħdu, rridu nkunu dejjem minn fuq, inwieġbu t-tgħajjir b’tgħajjir u mdorrija nitgħajjru qisna qed ngħidu lil xulxin l-għodwa t-tajba. Dan l-evanġelju jfissrilna li mill-ġustizzja kif kienu jifhmuha l-Fariżej qegħdin ngħaddu għall-ġustizzja differenti tas-saltna t’Alla. Din il-ġustizzja qed turina kif aħna nitilgħu fuq il-muntanja tal-Beatitudnijiet. F’dan id-diskors tal-muntanja, Ġesù kien qiegħed jipprietka l-liġi l-ġdida, il-liġi tal-imħabba. Huma kien moħħhom fl-irqaqat u kienu qed jaraw lil Ġesù joħdilhom il-poter u l-kontroll. Ma kienx qiegħed jagħmel dan bil-vjolenza imma bl-imħabba.

Għalhekk dan ifisser li aħna rridu ninqatgħu mill-osservanza tal-liġi weħidha. Apparti mil-liġi aħna rridu ningħataw anke lill-għadu bla ma jistenna xejn lura. Ma rridux nistennew il-premju tal-azzjoni tajba li qed nagħmlu. Il-premju tiegħi imur lil hinn u l-ħajja tinbidel u l-Ispirtu tiegħi jgħaddi għal ħajja differenti. It-talb u l-fiduċja fl-Ispirtu s-Santu jgħinna biex noħorġu minn dawn il-ħafna spirali ta’ vjolenza u liġijiet li jekk ma ninquflhomx jirkbuna u jiħdulna l-kontroll tal-ħajja tagħna.

Ġesù jagħtina dawn l-erba’ suġġerimenti: 1)meta xi ħadd jagħtik daqqa ta’ ħarta fuq ħaddek tal-lemin, dawwarlu l-ieħor ukoll; 2)jekk xi ħadd itellgħek il-qorti u jeħodlok il-libsa, tih ukoll il-mantar; 3)min jitolbok timxi miegħu mil, imxi miegħu tnejn; 4)lil min tislef, titlobulux lura. Dawn jidhru iebsin imma juruna li m’għandniex nibqgħu passivi.

Alla ħalaqna xbiha tiegħu u huwa għalhekk li rridu nemmnu fl-imħabba gratwita u totali; u nagħmlu dan fid-dawl li Alla diġá għamel hekk magħna permezz ta’ Ibnu Ġesù li huwa, il-Missier, bagħat fostna.

Waqt il-laqgħa ta’ Prayer Cafe ta’ nhar il-ġimgħa 20 ta’ Jannar 2017, mmexxija mis-Sur John Seguna  li wara li qasam it-talba tal-Ħniena Divina ma dawk prezenti; ġie trattat il-qari tal-Ħadd li jmiss mehud minn Mt 4:12-23. Dawn huma xi ħsibijet li qsamna flimkien waqt il-laqgħa.

Ġesu sema bl-arrest ta Ġwanni l-Battista hu warrab lejn il-Galilija. Tajjeb inkunu nafu li l-Galilija kien mimli b’nies pagani. Għalhekk ma kienx xi post faċli fejn tippriedka l-Kelma t’Alla. Dan juri wkoll li Ġesu ma kienx joqgħod iħares lejn l-uċuh. Is-Saltna tas-Smewwiet hi għal kulħadd. Mattew kien jikteb għal Lhud insara u l-mottiv ewlieni tiegħu kien li juri li Ġesu kien il-Messija l-mistenni. B’hekk kien jikkwota ħafna mill-antik testment, speċjalment mill-ktieb ta’ Isaija. L-ewwel tlett evanġelji jissejjħu ‘ L-evanġelji s-SinotiċI’ għaliex jirrakontaw stejjer simili. F’dawn it-tlett evanġelji l-kittieba jiffukaw fuq il-mirakli u l-umanita ta’ Ġesu filwaqt li San Ġwann iffoka l-evanġelju tiegħu fuq id-divinita ta’ Ġesu.  Hawn is-sur John Seguna ta eżempju. Fi klassi tat-teoloġija l-għalliem bagħat lill-istudenti tiegħu barra għal ftit żmien..kif daħlu staqsihom jirrakontaw x’raw. Ħadd minnhom ma qabel u dan mhux għax gidbu imma għaliex jekk wieħed jinteressawh l-għasafar innota għasfur fuq siġra..ieħor nnota l-karozzi… F’dak iż-żmien il-Lhud insara kienu qed isibuha diffiċli biex jaċċettaw pagani li kkonvertew għar-reliġjon nisranija. Biex tissejjaħ Lhudi ridt tkun mwieled Lhudi. Infatti lill-pagani kkonvertiti kien jsejjħulhom Proseliti u mhux Lhudi nisrani.

Mela fir-rakkont tal-llum nsibu li għadda “ fl-inħawi ta’Żabulon u Neftali.Hekk kellu jseħħ dak li intqal mill-profeta Isaija..” Mattew qed jikwota l-antik testment biex juri lill-Lhud li dan kien il-Messija l-mistenni. Barra minn hekk Żabulon u Neftali kienu pajjizi għaddejjin mill-gwerer ..dan juri li Ġesu ma kienx jibża minn sitwazzjonijiet diffiċli anzi lil dawn in-nies li kienu  “fid-dlamijiet ra dawl kbir”. Ġesu tahom tama.

‘Ġesu beda jxandar u jgħid: “Indmu, għax qorbot is-Saltna tas-Smewwiet.” ’ Is-Saltna tas-Smewwiet tibda meta tibda taħfer l-egħdewwa tiegħek. Il-Moralita nisranija hija bbażżata fuq żewġ prinċipji. Fuq l-għaxar kmandamenti mit-Testment l-antik u fuq it-Tmien Beatitudnijiet mit-Testment il-Ġdid (Mt 5). Mela l-moralita nisranija tiġbor kemm mill-antik testment u kif ukoll mill-ġdid testment. Indmu fil-bibbja Griega hi metanoja – li tfisser ‘biddel id-direzzjoni ’ mela meta Ġesu qiegħed jgħidilna “Indmu” mhux qed isaqsina biss li nindmu BISS imma li jridna nbiddlu d-direzzjoni tagħna – jekk inti qed tidgħi trid tieqaf – rridu niġġieldu biex negħlbu d-dgħjufijiet tagħna. Alla bagħat lil Ibnu biex isalva d-dinja u fuq is-salib Hu tagħba bid-dnubiet tagħna biex isalvana

Innotaw kif huwa Ġesu li jagħżel lill-appostli – hekk ukoll Hu jagħżel lilna – HUMA laqgħu s-sejħa tiegħu u “Minnufih telqu x-xbiek u marru warajh..” Kemm hawn nies li jiġu msejjħa iżda jagħżlu li ma jwieġbux għal din is-sejħa?  F’passaġġ mill-vanġelu ta’ San Ġwann (10:26-27) nsibu: “Iżda intom ma temmnux għax m’intomx min-nagħaġ tiegħi. In-nagħaġ tiegħi jisimgħu leħni, u jiena nagħrafhom, u huma jimxu warajja. Ġesu ma jgħidx in-ngħaġ jisimgħuni imma “in-ngħaġ tiegħi jisimgħu leħni..”  Is-sur John Seguna fakkarna wkoll f’passaġġ ieħor minn Mattew 10: 14 “Jekk imbagħad xi ħadd ma jilqagħkomx u ma jismax minn kliemkom, oħorġu ‘l barra minn dik id-dar jew belt u farfru t-trab ta’ saqajkom.” L-għażla li nimxu wara Ġesu trid tkun għażla ħielsa.Aħna rridu nitfgħu ż-żerriegħa u nħallu lil Alla jsaqqiha.  Pero jekk insibu min jgħalqilna l-bieb ma jfissirx li l-missjoni tagħna spiċċat.Ġesu qal: “Jeħtieġli nxandar l-Evanġelju tas-Saltna ta’ Alla lill-ibliet l-oħra wkoll, għax għalhekk kont mibgħut.”(Lq 4:43).  Kull min hu nisrani għandu l-istess missjoni – li jxandar l-Evanġelju ..dan nistgħu nagħmluh bil-kelma jew bl-egħmil. Billi ngħinu lil min hu fil-bżonn. Ma kienitx faċli li jħallu lil missierhom warajhom Ġwanni u Ġakbu; infatti nsibu l-isem ta’ missierhom Zebedew msemmi darbtejn fil-passaġġ..u kien hemm miktub fil-bibbja biex jieħdu ħsieb il-ġenituri tagħhom ..hawn l-Evanġelist jrid juri li l-għajta ta’ Ġesu hi dik li għandha tiġi l-ewwel f’ħajjitna. Dawn iż-żewġ dixxipli kienu magħrufin kemm kienu zbukkati..infatti lil San Ġwann Ġesu kien tah l-isem “Iben ir-Ragħad” imma fiż-żmien li għix ma Ġesu nbiddel tant li aktar tard nsibuh msejjaħ “ l-appostlu l-maħbub” . Aħna kemm qegħdin inħallu lil Ġesu jibdilna?

 

L-EPIFANIJA TAL-MULEJ – 8 TA’ JANNAR – taħdita minn Fr. Reno Muscat

X’inhu l-universaliżmu?

Hemm tlett termini li huma frott tal-universaliżmu.

1. “Global village”. Nisimgħu din l-espressjoni li bdiet permezz ta’ McLuhan u Fiore, awturi tal-ktieb “War and Peace in the Global Village”, fejn dawn jaraw lid-dinja kollha magħquda flimkien b’mezzi ta’ telekomunikazzjonijiet moderni. Biss xorta l-pajjiżi jibqgħu ndipendenti, ekonomikament, soċjalment, u politikament, pero’ fl-istess ħin interdipendenti. Illum ngħixu dak li jissejjaħ “real time”, li jfisser li naraw x’qed jiġri fid-dinja proprju dak il-ħin stess li qed iseħħ.

2. Soċjeta’ Likwida. Ħareġ b’din il-frażi Sigmund Bowman. Fil-globalizzazjoni, kien jara l-istess problemi li jinġarru minn soċjeta’ li m’għadhiex solida, m’għadhiex stabbli, fiha l-inċertezza, timxi wara l-produtturi u l-konsumaturi. “Il-konsumiżmu u l-industrija tal-biża’ f’dinja globalizzata iddewweb is-sigurta’ u titlef lill-umanita’ f’soċjeta’ likwida”. X’jiġifieri dan? Aħna kontinwament ibbumbardjati bir-reklami. X’iskop aħħari għandu r-reklamar? Li lilek iġiegħlek tħossok fil-bżonn ta’ dak il-prodott anke jekk fil-verita’ m’għandekx bżonnu. Din hi problema universali, anke f’pajjiżi tat-tielet dinja. Ir-reklamar hu wieħed mill-fatturi għaliex is-soċjeta’ tilfet l-istabbilita’ tagħha – saret likwida.

3. “The McDonaldisation of Society”. George Ritzer, awtur tal-ktieb “The McDonaldisation of Society” (1993) juri kif il-McDonaliżmu wkoll hu effett tal-universaliżmu. Qed ngħixu f’dinja sterjotipika – tmur fejn tmur fid-dinja, bħal McDonalds, se tiġi offrut l-istess prodott. M’hemmx fruntieri. Qed ngħixu f’raħal, mhux dinja. Chains sħaħ ta’ ħwienet li waqqgħu l-fruntieri fin-negozju. Qed ngħixu f’dinja żgħira fejn sirna ġirien ta’ kulħadd. Mal-universaliżmu ma tilgħabx. Trid tara xi jrid il-konsumatur. Għaliex nixtri dan il-prodott u mhux l-ieħor? Din hi ħaġa universali. Il-konsumatur għandu effett fuq il-globalizzazjoni. Per eżempju, illum kulħadd konxju tal-ambjent. Allura, fir-reklamar, bħal ta’ McDonalds u l-Coca Cola, qed jintuża l-aħdar flok l-aħmar. Dan kollu frott tal-universaliżmu.

Issa x’għandu x’jaqsam dan kollu mal-Vanġelu? Dan hu l-Vanġelu tal-universalita’ tad-dinja kollha. Fil-bidu tal-Vanġelu nsibu l-maġi jistaqsu fejn twieled is-sultan tal-Lhud. Elfejn sena ilu il-Lhud kienu, u għadhom, jistennew messija tagħhom biss, il-poplu magħżul, il-poplu t’Alla. Sa minn twelidu, Kristu wera li Hu ġie għad-dinja kollha – l-univers. “Ġew xi maġi mil-Lvant” – mill-bogħod. Kristu, bil-miġja Tiegħu, waqqa’ l-fruntieri kollha. Dawn aħna nagħmluhom. Anke fit-tagħlim Tiegħu, “morru sa’ truf l-art xandru l-bxara t-tajba”.

Ħsieb ieħor hu l-biża’ ta’ Erodi. Beża’ li ħa jitlef xi ħaġa. Għalhekk il-bniedem joffri oppożizzjoni anke għal ħaġa sempliċi. Il-bniedem jibża’ mill-bdil għax jibża’ li ser jitlef xi ħaġa minn tiegħu – soċjeta’ likwida. Erodi ma kellux fidi biżżejjed biex jemmen u jifhem li dik il biża’ kienet finta għalih għax is-sultan li twieled kien sultan universali. Kristu jneħħilna l-biża’. Irridu nduru lejH. Is-slaten maġi ma beżgħux li se jitilfu s-saltna tagħhom, imma raw fiH sultan ieħor u offrewlu rigali, għax raw fiH il-kobor t’Alla. Dan l-universaliżmu – dinja mingħajr fruntieri – ġagħabilna Kristu meta wera Lilu nnifsu lid-dinja kollha. Kien l-ewwel universaliżmu. Il-bniedem kien għadu ftit il-bogħod biex jifhem dan il-kunċett. Dan li qed ngħixu llum twettaq elfejn sena ilu, b’mod spiritwali, meta Kristu ta Lilu nnifsu lill-univers kollu. Dan hu s-sens veru tal-Epifanija. Jekk ħa nibqgħu soċjeta’ esklussiva ma nkunu fhimna xejn mill-fatt li Kristu ġie għal kulħadd. F’kollox irridu nwaqqgħu l-fruntieri, kemm soċjali kif ukoll spiritwali. Inkella ma nkunux qed nifhmu l-veru sens għaliex aħna nsara. Kristu hu ta’ kulħadd.

L-istess ideja ta’ universalita’ nsibuha sa’ mill-bidu nett tal-Bibbja – il-ħolqien. Hawnhekk issemma kif dal il-ħsieb jattakka l-egoiżmu tagħna. Naħsbu li d-dinja ddur madwarna, u mhux aħna nduru mad-dinja. Din hi problema anke fl-edukazzjoni fid-dar – il-mod kif inħarsu lejn uliedna – dejjem għanhom raġun.

Fr Reno hawnhekk kompla jżid li dan l-egoiżmu nsibuh anke fis-soċjeta, f’min għandu l-mezzi u l-poter. Hemm bżonn li jsir investiment f’pajjiżi tat-tielet dinja biex iċ-ċittadini jkunu jistgħu jgħixu aħjar f’pajjiżhom.

Dak li t-teknoloġija qed tagħmel illum, Kristu riedu mill-bidu. Għad għandna nsara, li huma konvinti li huma nsara, li emigrant f’pajjiżhom ma jriduhx. L-art hi ta’ kulħadd. Ġesu’ ħadha kontra n-nazzjonaliżmu Lhudi. Jew taċċetta lil Ġesu’ kif inhu, inkella tissejjaħx nisrani.

Bħal ma qal il-papa Franġisku, “Ejjew ngħixu l-kelma sempliċi ta’ Ġesu’.”

Mistoqsija li żgur tiġina f’moħħna f’dan l-evanġelju hija kif Ġwanni l-Battista bagħat tnejn mid-dixxipli tiegħu għand Ġesu biex jistaqsuh jekk kienx hu l-Messija jew inkella jistennew lil xi ħadd ieħor. Issa aħna nafu li kien Ġwanni stess li għammed lil Ġesu fix-xmara Ġordan fejn instemgħet l-istqarrija minn Alla nnifsu li: “Dan hu Ibni l-għażiż, fik sibt l-għaxqa tiegħi.(Lq 3,22)”

X’aktarx li Ġwannni bagħat jistaqsi lil Ġesu proprju minħabba d-dixxipli tiegħu stess ħalli jintebħu kif għandu jkun il-Messija li kellu jiġi. Huma kellhom ideja ħażina tal-Messija, kellhom ideja biss ta’ Messija li se jsalvahom mill-oppressjoni politika u militari ta’ dawk li kienu qed jaħkmuhom.

Ġesu kien stqarr li ħadd ma hu aqwa minn Ġwanni; imma anke l-anqas wieħed minna hu aqwa minnu. Hu kien imsejjaħ biex iġib bidla fis-soċjeta fejn kien jgħix. Bħal Ġwanni hu kien imsejjaħ sabiex iwassal il-verita tal-Messija. Irridu nkunu ta’ għajnuna għal dawk ta’ madwarna.

Ebda bniedem li jiltaqa’ ma’ Ġesu ma jibqa’ l-istess imma jinbidel u jġib bidla pożittiva. Kulħadd se jfieq skont il-bżonnijiet tiegħu u bil-mod li għandu bżonn. Irid ikollna l-fidi f’Ġesu li huwa verament kapaċi jaqlagħna mill-problemi kollha tagħna kemm fiżiċi u kemm spiritwali.

Irridu niftakru wkoll li aħna umani u għandna wkoll id-difetti tagħna. Hemm xi dnub li qiegħed iżommna ‘l bogħod minn Alla u ma jħalliniex nikbru u ninbidlu. Ejjew nitolbu l-qawwa tal-Ispirtu s-Santu biex nirrikorru għall-qawwa tiegħu. L-Ispirtu, li huwa Alla; jilluminana u jurina dan in-nuqqas x’inhu. Tajjeb ukoll li nsibu persuna li titlob għalina, li tinterċedi għalina quddiem Alla. M’hemmx għalfejn nagħtu d-dettalji kollha lil din il-persuna imma tajjeb li l-komunita li ngħixu fiha titlob għalina bħalma għandna wkoll id-dmir li nitolbu għal ħaddieħor.

Il-maħfra għandha tkun għodda qawwija fil-ħajja tagħna li teħlisna.

Il-komunikazzjoni tagħna ma’ Alla tkabbar it-tama tagħna fih. Irridu nemmnu li l-grazzja t’Alla hija akbar mill-problemi kollha tagħna. Ġwanni l-Battista ma qatax qalbu u m’għamel xejn meta kien il-ħabs. Ġiegħel lid-dixxipli biex ikomplu jistaqsu l-mistoqsijiet tal-ħajja ħalli jkollhom aktar tama li twassalhom biex ikomplu jgħixu ħajjithom fi ħdan il-Messija l-Ġdid.

Il-Papa Franġisku semma kif f’dan l-Avvent se jkollna it-tliet miġjiet tal-Avvent. L-ewwel miġja hija tal-passat, l-Inkarnazzjoni u t-twelid ta’ Ġesu. It-tieni fil-preżent kif Ġesu jiġi jżurna kuljum fl-Ewkaristija b’mod speċjali. It-tielet huwa fil-futur meta se niltaqgħu ma’ Ġesu wara ħajjitna u fl-aħħar miġja ta’ Ġesu. L-Avvent jgħallimna li ma nafux meta se nerġgħu niltaqgħu wiċċ imb’wiċċ ma’ Ġesu u li għalhekk għandna nkunu dejjem ipprepeparati.

Il-Milied għandu jkun il-laqgħa tagħna verament ma’ Ġesu. Niltaqgħu miegħu bil-fidi tagħna speċjalment permezz tat-talb u l-Ewkaristija. Il-karita wkoll hija mportanti speċjalment f’dawn iż-żminijiet. Imqar ftit ħin ħdejn xi ħadd li huwa waħdu huwa biżżejjed. Irridu naraw lil dawn in-nies bħala Ġesu ieħor li aħna se nerġgħu niltaqgħu miegħu wiċċ imb’wiċċ. Ejjew insibu lil dawk in-nies li jħossuhom weħidhom f’dawn iż-żminijiet, nitolbu għalihom ħalli Ġesu jipprovdilhom min se jgħinhom.

Wieħed jista’ jistaqsi: Għaliex wara tant snin li ilna niċċelebraw il-festi tal-Milied, xi nies għadhom qatt ma daqu l-ferħ ta’ Ġesu? Jista’ jkun li m’aħniex infittxu l-għajnuna li verament kapaċi tgħinna mingħand Ġesu. M’aħniex konvinti li Ġesu għandu l-għajnuna partikulari għalina? Nifhmu li Ġwanni l-Battista beda jipponta, imexxi u jwassal id-dixxipli tiegħu għal għand Ġesu għaliex huwa biss, Ġesu, kien il-vera Messija.

Weħidna m’aħna kapaċi nagħmlu xejn; għandna nitolbu l-għajnuna mingħand Ġesu għaliex hu biss kapaċi jgħinna u jimliena.

Il-kmandament ta’ Ġesu huwa li iħobb lil Alla u lil għajrek bħalek innifsek. Importanti għalhekk li nħobbu wkoll lilna nfusna, li ma nintremewx. Irridu nħossuna mportanti fil-ħajja tagħna fil-Knisja. Meta nkunu fil-kwiet u l-kalma rridu nagħmlu eżerċizzju ta’ talb ħalli meta nkunu fl-inkwiet inkunu diġa tlabna l-għajnuna u ppreparati mentalment minn Ġesu għal dak il-mument. Meta forsi nkunu għaddejjin minn xi problema, irridu nkunu ppreparati minn qabel permezz tat-talb. Irridu ninbidlu minn qabel ma niltaqgħu mal-problemi. Il-Papa Franġsiku pereżempju kien għex minn qabel ma’ diversi persuni bi problemi soċjali u kulturali u pprepara ruħu permezz tat-talb speċjalment sabiex issa għandu dan il-programm ta’ tmexxija u mod partikulari kif jgħix u jiltaqa’ ma’ dawk li verament għandhom problemi.

 

X’inhi l-ewtanażja? L-ewtanażja hi meta persuna tiddeċiedi li ttemm ħajjitha, jew dik ta’ ħaddieħor, minħabba diversi raġunijiet, bħal mard terminali, s-sofferenzi li jġib miegħu, etċ. Fil-fatt, hawn ħafna istituzzjonijiet, bħal fl-Isvizzera, l-Belġju u l-Olanda, li jamministraw l-ewtanażja.  Hemm il-“physician assisted” ewtanażja, meta t-tobba jħejju taħlita ta’ mediċina letali biex il-pazjent jeħodha u jmut, u hemm l-ewtanażja diretta, meta tiġi amministrata mit-tobba nfushom. Fiż-żewġ każi, dan huwa qtil.

Irridu naraw dan kollu fi sfond nisrani. Jista’ jkun li ngħidu “Imma jaħasra, għalfejn tħallih ibati?” Hemm bżonn li, bħala nsara, niżviluppaw ċerti prinċipji:

1. Il-ħajja hi prerogattiva t’Alla. Ħajti mhix tiegħi. Hi don t’Alla. Alla biss jista’ jagħti l-ħajja u Alla biss jista’ jeħodha. Din tmur kontra l-idejat li żviluppaw f’dawn l-aħħar 40 sena fl-Ewropa u l-Amerika – li ħajti hi tiegħi u nagħmel biha dak li rrid. Dan huwa abbuż tal-liberta’ u għalhekk huwa dnub. Alla ħalaqna Hu u rridu nagħtu kont Lilu.

2. It-tbatija tagħmel sens. It-tbatija ma ħalaqiex Alla. Aħna ma narawx skop fiha. Hu tajjeb li l-kamp mediku, l-istat, etc, jagħmlu ħilithom biex ifejjqu l-mard u jtaffu t-tbatija. Quddiem is-salib ta’ Kristu, t-tbatija tagħmel sens. Alla għadda Hu stess mit-tbatija. It-tbatija tagħmel sens biss ghax Kristu għadda minna. Meta jien ngħaqqad is-sofferenzi tiegħi ma’ dawk ta’ Ġesu’, allura t-tbatija tiegħi issir redemptiva – hi stess issalvani. Hekk it-tbatija ma tibqgħax assurdita’ li tipprova tkissirni u tiddisprani. Dan hu l-iskop tax-xitan – li jisfiduċjani minn Alla, ma nibqgħax nafda fil-volonta’ Tiegħu. Alla għalhekk għażel li jsalvana bit-tbatija u l-mewt. Ix-xitan anke lil Ġesu’ ttanta fid-deżert u permezz tal-Lhud u l-ħalliel il-ħażin fuq is-salib. Bħal ma qal San Pawl “Jien intemm f’ġismi dak li jonqos mit-tbatijiet ta’ Kristu fuq is-salib għal ġisem Tiegħu il-Knisja.” It-tbatija fiha sens anke fin-natura: biex twelled, biex titħarreġ f’xi sport, biex titgħallem iddoqq strument, etc. Xejn ma jsir mingħajr sagrifiċċju.

3. Il-valur tal-ħajja ma jiddipendix mill-kwalita’ tagħha. Ma jfissirx li għandha inqas valur minħabba difetti fiżiċi jew mentali, jew livell soċjali, jew faqar. Aħna forsi nirraġunaw: “għax jien ma rridx nara lil ħaddieħor ibati minħabba fija.” Din it-tbatija ta’ dak li jieħu ħsiebu ma ħoloqiex il-marid. Dik hi l-ħajja – li niddependu minn ħaddieħor. Dik hi l-vulnerabbilta’ umana u d-djufija tagħna. Hu sinjal ta’ umilta’. B’hekk it-tbatija qed tagħti opportunita’ lil ħaddieħor biex iħobbok, biex jagħmel karita’, biex anke hu jiltaqa’ ma’ Kristu fit-tbatija tiegħek. Ħaddieħor għandu l-possibilta’ li jeżerċita l-virtujiet insara billi jdur bik.

L-ewtanażja hi ħażina għax il-valur tal-ħajja umana hu invijolabbli – ma nistgħax nimminaċċja l-ħajja, ma nista’ nagħmel xejn biex innaqqas jew intemm il-ħajja. Ħadd m’għandu d-dritt li jwaqqaf il-ħajja – la tiegħu u lanqas tal-oħrajn.

Hemm ukoll l-integrita’ tal-professjoni medika. It-tabib għandu ġurament li jgħin u jgħati s-saħħa, mhux biex inehhi l-ħajja.

L-istat għandu jiffoka iktar fuq il-kura palliattiva – tnaqqas kemm jista’ jkun it-tbatija u l-miżerja. Hemm differenza bejn l-intenzjoni li toqtol, u l-intenzjoni li ttaffi l-uġiegħ. Kultant il-kura palliattiva tħaffef il-mewt ukoll, bħal, per eżempju, il-morfina. Qed tieħu azzjoni u għandek diversi konsegwenzi li mhux kollha tkun tridhom – huma “by-product”. Aħna obbligati li nieħdu trattamenti ordinarji biex intejbu ħajjitna. Mhux obbligat tagħti trattament jekk m’hemm l-ebda ċans, bħal min hu “brain dead”, qed jinżamm ħaj artifiċjalment.

Irid ikun hemm aktar rispett lejn min hu anzjan, jew inkompetenti. M’għandhomx jitqisu bħala piż jew skart. Alla jħares lejn kulħadd bħala ibnu jew bintu. Alla l-ikar li jfittex l-iżvantaġġjati.

La darba tħalli daqsxejn ċans għall-ewtanażja, bħal f’każ ta’ canċer terminali, imbagħad tibda ssib elf raġuni għalfejn tagħmel ewtanażja. L-ewtanżja, bħall-abort, saret industrija. Ix-xjenza ghandha l-obbligu li tħares il-ħajja – obbligu lejn l-etika u l-valuri morali.

Ġesu’ stess qalilna “Erfa salibek u imxi warajja.”

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-bniedem beda’ jsir iktar iċ-ċentru ta’ kollox. Il-Knisja tkellmet dwar l-importanza tal-bniedem, mhux bħala assolut, imma bħala l-kapolavur t’Alla. Ġesu’ stess kien japprezza lill-bniedem sħiħ: “Biex nurik li nista’ naħfirlek dnubietek, qed ngħidlek qum u imxi”. Biss iċ-ċentru ta’ kollox jibqa’ dejjem Alla.

F’dan id-dokument il-Knisja titkellem ukoll dwar l-ekonomija, l-iżbilanċ, u l-globalizzzazjoni.

Fl-aħħar tal-laqgħa saret mistoqsija dwar l-evoluzzjoni. Jekk insiru mija fil-mija ċerti minn dan – għax għad hemm il-“missing link” – din m’għandiex tkun ta’ problema, għax huwa Alla li jagħti moħħ intelletwali u r-ruħ. F’kull twelid ta’ bniedem hemm il-nifs t’Alla – ir-ruħ.

Il-laqgħa għalqet bil-kwotazzjoni “Let pleasing God become bigger than pleasing people”

 

L-Ewwel Ħadd tal-Avvent: Inqumu fl-Istennija

Isaija 2,1-5; Salm 121; Rumani 13,11-14; Mattew 24, 37-44

Normalment naraw l-Avvent bħala preparazzjoni għat-twelid ta’ Ġesu fil-Milied. Allura wieħed jista’ jistaqsi: “Kif allura l-Knisja tipproponilna fl-ewel Ħadd tal-Avvent qari dwar it-tieni miġja ta’ Ġesu fid-dinja fl-aħħar tad-dinja u l-ġudizzju universali?”

Aħna fl-Avvent ma nagħmlux biss preparazzjoni għall-miġja ta’ Ġesu fil-Milied; imma nagħmlu preparazzjoni wkoll biex nilqgħu lil Ġesu f’qalbna llum u nkunu mħejjija għat-tieni miġja ta’ Ġesu fostna. Aħna nfakkru xi ħaġa li ġrat fil-passat u nkunu mistiedna biex nimmeditaw u nħejju l-qalb tagħna biex Ġesu jitwieled u jgħix fil-qlub tagħna.

Dawn il-ġrajjiet tal-ewwel miġja ta’ Kristu fostna nsibuhom prinċipalment fl-evanġelju ta’ San Luqa kif ukoll fl-evanġelju ta’ San Mattew. Dawn jippreżentawlna żewġ stejjer differenti li f’ċerti aspetti anke ma jaqblux. Il-ġrajja ta’ San Luqa tippreżentalna storja pjuttost romantika. L-ewwel għandna il-ġrajja tat-twelid ta’ Ġwanni l-Battista bit-tħabbira ta’ Sidna Ġesu Kristu. Imbagħad il-ġrajja tispiċċa bit-twelid ta’ Ġesu.

Fit-tħabbira tal-anġlu Gabrijel lil Marija diġa nistgħu naraw il-missjoni ta’ Sidna Ġesu. Hu għażel li jitwieled minn mara sempliċi. Jurina li Alla se jitħabbeb mal-klassi komuni tan-nies. Marija aċċettat din il-missjoni li għall-bidu ma fehmitiex. Meta saret taf li l-qariba tagħha Eliżabetta kien se jkollha wild, hija telqet kollox u marret taqdi. Ma kibritilhiex rasha imma saret persuna ta’ qadi u servizz lejn min hu fil-bżonn. Hija ħasset u emmnet li għandha missjoni. Hija ntelqet f’idejn Alla għaliex kienet tarah bħala s-sid ta’ kollox.

Sidna Ġesu għażel li jitwieled fl-ambjent ta’ stalla ġewwa Betlem sabiex jagħtina sinjal li huwa solidali ma’ min ma jsibx post fis-soċjeta. Matul iż-żmien tal-Avvent, Ġesu u Marija se jħabbtulna fuq il-bieb tal-qalb tagħna sabiex Ġesu jitwieled fil-qalb tagħna. Normalment aħna nkunu nixtiequ ngħidulu iva; imma fil-verita irridu nistaqsu jekk għandniex spazju reali għalih. Ninħakmu minn mentalita ta’ riċevimenti, divertiment, dwal u ġenn. Nispiċċaw niġru f’dawn l-affarijiet li jeħdulna ħafna ħin li minnu suppost jibqgħalna ħin biex nilqgħu lil Ġesu fil-ħajja tagħna. Inkunu nixbħu lil dawk tal-lukandi li ma laqgħux lil Ġesu mhux għaliex ma rriduhx imma għaliex aħna ‘full up’. Ġesu għalhekk qiegħed juri li hu proprju irid jingħaqad u jkun solidali ma’ min hu eskluż.

L-ewwel tħabbira meta l-anġli ħabbru t-twelid ta’ Ġesu marru jħabbruha lir-rgħajja li kienu jkunu ‘l barra mis-swar tal-belt. Ir-raġuni ma kinitx biss minħabba n-ngħaġ imma wkoll għaliex dawn ir-rgħajja ma kinux jingħoġbu min-nies tas-soċjeta. Huma kienu jkunu jintnu minħabba l-ambjent ta’ annimali li jgħixu magħhom u hawn insibu lil Ġesu li jrid iwassal l-aħbar tiegħu l-ewwel lilhom. Kienu huma, dawn l-esklużi mis-soċjeta li laqgħu din l-aħbar, din il-ġrajja ta’ Ġesu.

Ma rridux sempliċiment niftakru f’din il-ġrajja imma rriduha tbiddlilna qalbna.

Sa mill-bidu nett qegħdin naraw din l-għażla ta’ Alla li ċekken lilu nnifsu u sar ħaġa waħda mal-persuni tal-poplu tiegħu. Mela aħna rridu wkoll nagħmlu dan l-eżerċizzju li nċekken lili nnifsi, f’eżerċizzju ta’ umilta. Aħna s-soċjeta narawha bħala persuni li jkollhom post u pożizzjoni soċjali. In-nies għalina huma politiċi, kantanti popolari, tabib eċċ. Imbagħad niltaqgħu ma’ persuni li m’għandhom l-ebda pożizzjoni u aħna niddejqu lil nġibu ruħna ma’ dawn it-tip ta’ nies. Irridu ngħidu li huma ħafna dawn in-nies għaliex għas-soċjeta anke min hu normali jaqa’ f’din il-kategorija. Aħna bħala nsara irridu ngħixu ma’ dawn it-tip ta’ nies li bħala klassi soċjali mhumiex importanti u ta’ poter. Papa Franġisku jgħidilna li hemm bżonn nieħdu r-riħa ta’ dawn in-nies bħalma r-rgħajja kienu jieħdu r-riħa tan-ngħaġ li kienu jgħixu magħhom. Għaliex irridu nġagħlu lil ħaddieħor iħossu inferjuri?

Sidna Ġesu qatt ma ftaħar b’rixu, għaliex għandna nagħmlu hekk aħna? Irridu ngħixu ma’ dawn in-nies u nħallu lill-qalb tagħna ssir tixbaħ lill-qalb ta’ Ġesu.

Jekk aħna nsara, irridu nfakkru din il-ġrajja u nimmeditaw fuqha ħalli aħna bil-ħajja tagħna nagħtu xhieda li Kristu għadu qrib dawk il-persuni li huma mwarrbin u jitqażżiżhom kullħadd.

Min huma dawn it-tip ta’ nies fi żmienna? Jistgħu ikunu dawk il-vittmi ta’ vizzji bħad-drogi, xorb, djun dawk li tilfu x-xogħol fost oħrajn. Issa ħafna drabi huwa vera li dawn in-nies ġabu l-problemi fuqhom imma dawn huma persuni li Alla sar bniedem għalihom u aħna bħala nsara irridu nkunu xhieda għalihom. Qiegħed ninteressa ruħi kif għandi ngħinhom u nismagħhom? Dawn il-persuni huma wkoll l-immigranti li huma fostna. Ħafna drabi dawn nibżgħu minnhom. Niġġudikawhom mill-ewwel u npoġġu fuqhom il-problemi kollha ta’ kriminalita. Imma aħna għandna nkunu solidali ma’ dawn in-nies li huma sfruttati.

Jien bħala nisrani issa li se jibda l-Avvent; x’bidla se jġib fija? Trid tkun bidla fil-qalb tagħna. Meta aħna qed nilqgħu lil Ġesu, qalbna u ħajjitna huma mħejjija biex nilqgħu lil Ġesu fit-tieni miġja tiegħu. Ejjew insibu affarijiet sempliċi li nistgħu nagħmlu matul dan l-avvent; imqar ngħidu bonġu lil dawk li jkunu qegħdin jiġbru ż-żibel, ibqa’ ċert li jirrisponduk lura u jħossu li huma apprezzati bħala bnedmin.

Ejjew ma nibqgħux diżumani u nibdew inpoġġu n-nies fl-ewwel post speċjalment dawk li huma emarġinati. Dan l-avvent irid iġib bidla imqar żgħira imma ta’ vera.

Il-kelliem Fr. Ivan Attard O.P. ikkonkluda l-laqgħa billi enfasizza kemm hu mportanti li nersqu lejn is-sagrament tar-rikonċiljazzjoni, tal-qrar matul dan l-Avvent.