Il-laqgħa bdiet bit-Talba tal-Moviment.

Imbagħad inqara l-Vanġelu minn San Luqa, k19, v1-10 – ir-rakkont ta’ Żakkew.

Żakkew bniedem għani, in-nies jobgħoduh għax traditur ta’ niesu; minbarra li hu seftur tal-ħakkiema hu wkoll ħalliel.

Jekk inħarsu lejh bl-għajnejn ta’ bnedmin nindunaw li fil-Vanġelu hemm ukoll episodji umoristiċi.

Nagħmlu ftit “role play”. Kieku jien kont flok Żakkew kont nitla’ fuq is-siġra? Kemm kont indum nixtarr x’se tkun ir-reazzjoni tal-folla? Ifisser li biex nersaq lejn Ġesu’ noqgħod inqis. Mhux hekk Żakkew, jaf li se jaqa’ għar-redikolu, bniedem magħruf, pubblikan, anzi kap tal-pubblikani. Pubblikan ieħor bħal dak li daħal fit-tempju u baqa’ ħdejn il-bieb għax ħassu ndenju, għaraf iċ-ċokon tiegħu.

Meta kien ġie l-Papa Ġwanni 11, l-għada, f’gazzetta ewlenija lokali, kien deher ritratt ta’ tfajjel li kien tela’ fuq siġra, liebes flokk abjad u shorts isfar għax ried jara sew. Il-kummenti dwar ir-ritratt kienu kollha ta’ simpatija, għax kien tifel.

Imma l-folla li rat lil Żakkew iġġudikatu b’mod differenti, anki għax kellha l-prejudizzju dwaru. Il-folla ma taħfirhiex, trid tgħid tagħha, l-ewwel kienet ostaklu, għax minħabba t-tul Żakkew ma setax jara lil Ġesu’, imbagħad iġġudikatu fuq dak li jidher, fuq dak li kienet taf dwaru superfiċjalment.

Imma jekk Żakkew ħass dix-xewqa li jara min kien Ġesu’, minn ġewwa kien bniedem ieħor, kien bniedem li Alla biss jaf x’kellu f’qalbu.

F’dan l-episodju naraw li Żakkew kellu jegħleb tliet ostakli biex ikun jista jara lil Ġesu’ għaddej.

L-ewwel wieħed kien it-tul. Imma b’rieda sħiħa li kellu biex jiltaqa’, jew tal-inqas jara lill-Mulej, nessitu lilu nnifsu. Ħareġ minnu nnifsu u ma ħabbilx rasu mill-ġudizzju li kien jaf li se tgħaddi fuqu l-folla. Jekk napplikaw dan għalina nindunaw li jekk mhux mill-istatura aħna wkoll qosra meta nitilfu l-fiduċja fina nfusna. Din hi tentazzjoni kbira li x-xitan jiżra’ fina bla waqfien biex jipprova jirbaħna għalih.

Hi tentazzjoni li tolqot ukoll il-fidi tagħna, l-istatura mhux fiżika, iżda l-istatura tal-fidi li għandna, kemm aħna konvinti minn dak li nemmnu u kemm inqiegħdu lil Alla l-ewwel f’kollox.

F’omelija li għamel dil-ġimgħa l-Papa Franġisku tkellem dwar San Pawl (qed jitkellem spiss dwaru għax bħalissa qed jagħmel l-udjenzi ta’ nhar ta’ Erbgħa dwar l-Atti tal-Appostli). Osserva li fil-ħin li Pawlu kien wasal lejn tmiem ħajtu ma kienx moħħu f’dak li se jiġri minnu, iżda ħsiebu kien biss dwar kif se tkompli tixxandar il-kelma t’Alla.

F’ħajjitna, bosta drabi, minflok inħarsu ‘l fuq, inħarsu ‘l isfel. Mhux hekk għamel Ġesu’ meta ra lil Żakkew. Alla ma jaraniex dubbien, kif nagħmlu aħna ma’ xulxin. Alla jħares lejna u għandu fiduċja kbira li l-liberta’ li tana biex nagħżlu tkun favurih. Alla ma jorqod qatt, dejjem jishar għax jaf li jekk le, l-għadu se jkun iħuf biex jaħtaf in-nagħaġ.

F’opra ta’ Verdi, id-Don Carlos, waqt li r-Re Karlu qed jhewden fi xjuħitu jgħid: Se dorme il prence veglia il traditor – Ladarba l-prinċep ikun rieqed, it-traditur ikun iħuf.

Alla qatt ma jistrieħ. Tfakkarni f’cartoon li rajt m’ilux fejn raġel jistaqsi lil ieħor: Imma Alla qatt ma jieħu ġurnata mistrieħ? U dak iwieġbu: Le, għax id-darba li qagħad jistrieħ fil-ġnien tal-Għeden, il-bniedem beda jgerfex u ħawwadlu l-pjanijiet kollha!

Inħarsu ‘l isfel ifisser li nhedew immaħħu dwar l-imgħoddi, dwar kull ħaġa negattiva li ġratilna f’ħajjitna u nibqgħu mwaħħlin ma’ dak li għadda bla ma nħarsu lejn ix-xefaq l-ieħor. Aktar mhi sħiħa l-fidi tagħna aktar inkunu konvinti li l-uniku difett li għandu Alla hu li jinsa l-imgħoddi tagħna għax ħanin, għax mimli tenerezza, it-tenerezza tal-omm li tħaddan lill-ulied ma’ ħdanha.

Il-bieraħ il-Papa għamel omelija fejn tkellem dwar it-tenerezza ta’ Alla f’Ġesu’ Ibnu, dak Ġesu’ li beka quddiem il-qabar ta’ ħabibu Lazzru, li beka fuq Ġerusalemm għax ma rnexxilux jiġbor ‘l uleidha bħalma l-qroqqa tiġbor il-flieles taħt ġwenħajha.

Meta nintrabtu mal-imgħoddi, aktarx iħufu f’moħħna dejjem l-affarijiet ħżiena. Dan mhux denju tan-nisrani, huwa qosor figurattiv, qosor spiritwali, huwa virus li jimblukkalna ħajjitna, virus li jagħlqilna l-bibien tat-tama, nispiċċaw bla ferħ fi qlubna, nibqgħu statiċi u dak li hu statiku, qalilna l-Papa Franġisku l-bieraħ, jeħżien bħalma jeħżien l-ilma li ma jiċċaqlaqx, li ma jimxix.

Ostaklu ieħor fil-ħajja spiritwali tagħna, fil-mixja lejn Ġesu’, hi l-mistħija. Il-mistħija tipparalizzana. It-tifel fuq is-siġra ftit ħabbel rasu x’se jgħidu fuqu. Nimmaġinaw kieku minflok tifel kien hemm adult li ħa dik l-inizjattiva!

Dan hu Żakkew. Min jaf x’għadda minn moħħu qabel ma’ tela fuq is-siġra tat-tin selvaġġ. Imma x-xewqa li kellu li jara lil Ġesu’ għenitu jgħeleb il-mistħija. Kemm drabi aħna nipparalizzaw ruħna u nibżgħu nuru t-twemmin tagħna f’dinja ostili li ma tiddejjaqx tgħaddi messaġġi negattivi u li tikkundizzjonana bl-iskuża ta’ korrettezza politika, biex ma nurtawx lil min ma jaqbilx magħna!!

Ma ninsewx li Żakkew hu persunaġġ pubbliku, kien jaf li meta se jitla’ mas-siġra, hu tant mibgħud li kien se jkun żuffjett għal min jarah. Madankollu għeleb il-mistħija, għax il-ġibda lejn Ġesu’ kienet ferm akbar mill-umiljazzjoni li kien jaf li se jgħaddi minnha. X’lezzjoni għalina, fil-kuntest sekularizzat li qed ngħixu fih, fejn, bla ma nindunaw, aħna nfluwenzati mill-messaġġi tal-mezzi tal-komunikazzjoni li, minħabba fihom, lanqas inkunu qed nindunaw li qed nagħmlu kompromessi mal-prinċipji evanġeliċi!

Kemm irridu noqogħdu attenti biex ma nħallux id-droga tas-suċċess, tal-poter, tar-rikkezza titlagħlna għal rasna u ninsew li l-għan ta’ dil-ħajja hu x-xaqliba l-oħra. L-ankra tagħna rridu nitfgħuha fuq ix-xatt l-ieħor u aħna nibqgħu mqabbdin mal-ħabel, qalilna l-Papa Franġisku waqt omelija oħra fil-kappella tad-Dar Santa Marta. Jekk nhedew biss fil-kumditajiet, fil-lussu artifiċjali li jpinġulna l-mezzi tal-komunikazzjoni, l-ankra tagħna nkunu qed inwaddbuha sal-qabar għax inkunu qed ninjoraw il-ħajja tal-eternita’, inkunu bħar-raġel tal-parabbola li ħaseb biex jibni l-imħażen għall-ġid kbir li kiseb u dak il-lejl stess kellu jrodd ruħu.

Dakinhar, il-folla kienet iġġudikat lil Żakkew, kienet ħarset lejh minn isfel għal fuq. Ġesu’ għamel il-maqlub, refa’ għajnejh għax mar ‘l hinn mid-difetti tal-bniedem. Alla jara, iħares lejn il-persuna, minflok jieqaf fuq id-difetti tal-imgħoddi jħares ‘ il quddiem għax ma jirrassenjax ruħu, jibqa’ jiġri wara l-bniedem. Jiġri warajh personalment, infatti, minkejja l-folla ta’ madwaru, lil Żakkew isejjaħlu b’ismu u jistieden ruħu b’idejh.

Żakkew tela’ jiġri fuq is-siġra u daqstant ieħor bil-ħeffa niżel biex jilqa’ lil Ġesu’ f’daru. Ġesu’, it-tabib tal-marid kif jistqarr Hu stess, jiġi għand kull min iħalli l-bieb ta’ qalbu miftuħ, jidħol fil-qalb ta’ min jitqabad għall-onesta’, għas-solidarjeta’, għall-ġustizzja vera, mhux għall-ġustizzja superfiċjali.

It-tagħlima li nieħdu minn dan l-episodju hi li, jekk irridu ngħixu ta’ veri nsara, il-bidla li jeħtieġ isseħħ fina hi bidla radikali. “Lil min sraqt irroddlu erba’ darbiet aktar, nofs ġidi ntih lill-foqra”.Kemm idarrasna dal-kliem! Imma l-verita’ hi li l-ħabel marbut mal-ankra li hemm fuq ix-xatt l-ieħor jitlob minna li nkunu foqra, jiġifieri li ma nkunu marbutin ma’ xsejn, anqas u anqas ma’ idejat u ideoloġiji politiċi.

Se nkun xi ftit polemikuż, imma nsostni li l-veru nisrani ma jistax ikun marbut ma’ ideoloġija politika, għax il-Vanġelu mhux politika, u mhux ideoloġija. Kif itenni spiss il-Papa Franġisku, il-Vanġelu hu stil ta’ ħajja li żżommna ekwilibrati ħalli ma niġġustifikaw qatt dak li jidher ċar li jmur kontra t-tagħlim tal-Vanġelu.

L-aktar ħaġa mportanti li rridu nżommu quddiem għajnejna hi li biex insalvaw m’hemm ebda ‘short cut’. Il-bieb id-dejjaq huwa għażla: kull ħaġa li nagħmlu, kull deċiżjoni li nieħdu rridu b’kuxjenza ħielsa nistaqsu lilna nfusna: kieku hawn Ġesu’ minfloki x’kien jagħmel? Nindunaw kemm naqgħu f’kompromessi, kemm hu diffiċli naqdfu waħedna mingħajr l-għajnuna tal-Ispirtu s-Santu, mingħajr l-interċessjoni ta’ Marija.

Meta naqraw dal-pass tal-Vanġelu, donnu jidher li  l-protagonista huwa Żakkew. Il-protagonista huwa Ġesu’, u r-relazzjoni li bir-rieda Tiegħu jwaqqaf mal-bniedem, l-imħabba li għandu għal kull bniedem li twasslu jagħti ħajtu anki għal min jagħmillu l-ħsara, għal min sallbu.

Dan l-episodju jseħħ fit-triq lejn Ġerusalemm, fejn Ġesu’ kien sejjer biex jingħata f’idejn l-għedewwa Tiegħu …… u x’inhu l-aġir Tiegħu? Laqgħa ma’ midneb, anzi ma’ midneb pubbliku, ħalliel bil-provi.

Żakkew, bħalna, hu bniedem midrub minħabba l-ġibda żejda mal-flus, li jbiegħduh minn Alla. Pero’ x-xewqa kbira li jara lil Ġesu’ terġa’ tkebbes fih il-fjamma li kienet iddgħajfet. Ġesu’, li qasba mġenġla ma jiksirhiex, li fjamma tnemnem ma jitfihiex, jerġa’ jkebbes in-nar f’dik il-qalb għax ħtieġlu jmur joqgħod għandu.

Bħalma għamel ma’ Żakkew, Ġesu’ jħabbat il-bieb ta’ qalbna għax irid iwaqqaf relazzjoni magħna personalment, iridna nistednuh f’darna, il-post li lilna jtina l-kenn u l-wens. Jekk dal-kenn u l-wens nippruvaw infittxuhom f’dak li hu materjali, inkunu qed niktbu l-kundanna tagħna nfusna. Jekk il-wens u l-kenn naqsmuhom ma’ min iħobbna b’imħabba bla qies, ma’ min juri magħna ħniena nfinita, jkun ifisser li aħna mqabbdin sewwa ma’ dak il-ħabel li t-tarf tiegħu hu marbut mal-ankra li hemm imwaħħla sew fuq ix-xatt l-ieħor.

L-għażla f’idejna!

Il-laqgħa għalqet bit-Talba tal-Missierna.

Il-laqgħa bdiet bit-Talba tal-Moviment.

 

Imbagħad inqara l-Vanġelu minn San Luqa, k96, v287-36 ir-rakkont tat-Trasfigurazzjoni ta’ Ġesu’ fuq it-Tabor.

 

Ir-Randan u l-Avvent huma “t-tempi forti” – żminijiet qawwija – li fihom il-Knisja tistedinna biex nagħmlu sforz akbar ħalli ntejbu l-ħajja spiritwali tagħna, biex dejjem nagħmlu passi l-quddiem, u naturalment nipperseveraw, mhux wara li jgħaddu nerġgħu lura fejn konna qabel!!

 

Matul dawn il-ġimgħat il-Knisja tippreparana għall-Għid il-Kbir, il- qofol kollu tat-twemmin tagħna, b’serje ta’ Vanġeli li jgħinuna nirriflettu aħjar fuq il-mixja tagħna lejn l-iskop għalfejn ninsabu fid-dinja – il-ħajja ta’ dejjem.

 

Il-Ħadd li għadda kellna t-Tentazzjonijiet. Il-Knisja ttina dis-silta biex tgħinna nirriflettu, nifhmu li Ġesu’ kellu jgħaddi mill-istess tiġrib li ngħaddu minnu aħna biex toħroġ l-umanita’ kollha Tiegħu, biex jurina li t-tentazzjonijiet nistgħu negħlbuhom – kif qal il-Papa Franġisku – mhux bid-djalogu max-xitan, imma bil-Kelma t’Alla u bil-familjarita’ tagħna magħha.

 

F’dan it-tieni Ħadd, il-Knisja ttina t-Trasfigurazzjoni – il-glorja, it-teofanija  (Alla juri min hu Ibnu) l-oħra wara dik tal-Magħmudija.

 

Wara li affronta t-tentazzjonijiet, issa Ġesu’ qed jurina għala hu tajjeb li nitqabdu kontra l-ħażen, li nagħmlu ħilitna biex ngħelbu lilna nnfusna, li “vale la pena” nitqabdu spiritwalment, għax l-Għid ifisser li ngħaddu minn dil-ħajja għal stat li San Pawl jgħidilna li la għajn qatt ma rat, la widna qatt ma semgħet x’ħejja Alla għal dawk li jħobbuh.

 

Ħajjitna spiss donnha bla kulur, ċatta, rutina, imma l-ħajja fi Kristu, qribu, tfisser li ngħaddu minn dil-medjokrita’ u nidħlu fi stat ta’ ħajja ġdid, mill-medjokrita’ ngħaddu għas-sbuħija, mhux dik fiżika li tipproponielna l-ħin kollu d-dinja, il-maskra li, skond il-Papa Franġisku, jekk nilbsuha Alla ma jagħrafniex!

 

Ifisser li mlll-vanaglorja (kelma li kien iħobb isemmi San Ġorġ Preca) nimxu lejn il-vera glorja, dik ta’ Alla, ninsew l-egoiżmi tagħna, li naħsbu li aħna ċ-ċentru ta’ kollox, biex nixbħu lil Ġesu’ fl-għotja, fl-imħabba vera.

 

Fit-Trasfigurazzjoni, Ġesu’ qed juri biċ-ċar li hu l-verita’, li tiddi aktar mix-xemx, sopranaturali: donnu jiftħilna purtiera, li simbolikament tiċċarrat fit-tempju fil-ħin ta’ mewtu fuq il-Kalvarju – il-mewt li tiftħilna l-bieb tal-Ġenna.

 

Fuq it-Tabor Ġesu’ juri d-divinita’ Tiegħu biex jipprepara lid-dixxipli, u lilna, ħalli jaffrontaw il-passjoni li kellu jgħaddi minna, bit-tama u bil-konvinzjoni li dak li hemm imħejji għal min jaċċetta r-rieda tal-Missier f’ħajtu, hu ta’ min jagħti kasu u jaċċettah f’ħajtu.

 

Ma nistgħux ninsew li fit-tagħlim Tiegħu, f’waħda mit-tħabbiriet tal-passjoni, lid-dixxipli kien qalilhom (Mk: 10:29) “Tassew ngħidilom, li fost dawk kollha li minħabba fija u l-Evanġelju jħallu lil darhom jew lil ħuthom jew lil ommhom jew lil missierhom jew lil uliedhom jew l-għelieqi tagħhom, ma hemm ħadd fosthom li minn issa, f’din id-dinja stess, ma jirċevix, għal mitt darba iktar, djar, aħwa, subien u bniet, ommijiet, ulied u għelieqi flimkien ma’ persekuzzjonijiet, u l-ħajja ta’ dejjem fiż-żmien li ġej”.

 

Donnu li tant isemmi affarijiet tajbin li se jiġru fid-dinja, li ma nagħtux importanza lill-aħħar waħda: il-persekuzzjoni. Jekk irridu nfasslu verament ħajjitna fuq dik ta’ Kristu, l-persekuzzjonijiet ma mistgħu nwarrbuhom bl-ebda mod. Jonqosna biss li nimtlew bit-tama u nsaħħu l-fidi bit-twemmin li xorta waħda “vale la pena” li ngħixu għall-verita’. Il-verita’ x’inhi? Hi Ġesu’, Iben Alla li ġie fid-dinja biex jurina liema hi l-verita’ li lesta tissallab mhux biss għall-ħbieb, imma wkoll għall-għedewwa.

 

Kif qed naffrontaw il-provi tal-ħajja? Jew nippruvaw ngħelbuhom bil-ħiliet tagħna biss? Insibu li minflok inħollu l-kobob inkunu qed ngħaqqduhom aktar! Iinkella nħarsu lejhom bħala waqtiet li bihom nistgħu nsaħħu l-fidi tagħna f’Alla, għaliex Hu jaf għaliex iġarrabna. Bħal ma qal Ġob: “nilqgħu t-tajjeb mingħand Alla u l-ħażin le?”

 

F’ħajjitna lkoll kemm aħna għaddejin, u għad ngħaddu, minn mumenti ta’ dlam, mumenti li fihom donnu xejn ma jista’ jiċċaqlaq: kif ngħidu, is-sabiħ malajr jgħaddi imma l-ikrah donnu ma jkun irid jintemm qatt! F’dawn iċ-ċirkostanzi x-xitan għandu ħakma iktar fuqna, jissuġġerilna biex nintelqu, li ndendlu geddumna u nippruvaw naraw għaliex u f’min se nwaħħlu. It-tentazzjoni tax-xitan f’dal-waqtiet hi: “Qed tara l-fidi tiegħek fejn wasslitek?”

 

Hemm ħafna li jsostnu li Alla kien nieqes, ma mpurtahx mill-kampijiet tal-konċentrament. Veru? Jaqaw San Massimiljanu Kolbe, Edith Stein, mhux fil-kamp tal-konċentrament kienu? Tgħid dawk ma kienux preżenza t’Alla bix-xhieda tagħhom? Il-verita’ hi li f’dawk il-postijiet ta’ dlam il-bniedem qal lil Alla: “Hawn mhux postok” u r-riżultat nafu lkoll x’inhu.

 

L-istess jiġri fil-ħajja tagħna. Nirriflettu ftit kemm-il darba waqajna fil-kompromessi mal-fidi tagħna u b’dak li għamilna. Lil Alla għidnilu: “F’din tindaħallix. Hawn irrid nagħmel fattija”.

 

Imma f’dawn iċ-ċirkostanzi, l-qrubija tagħna mal-Mulej turina li għad ma wasalniex fit-terminus, dak li nkunu qed inġarrbu jkun biss wieħed mill-istages tal-vjaġġ. Importanti li ma nippruvawx ninżlu minn fuq is-salib, imma nitolbu biex, bl-għajnuna tal-Ispirtu s-Santu, nagħrfu kif inġorruh. Nistgħu ngħidu li l-Ispirtu s-Santu għandu jkun iċ-Ċirinew tagħna fil-mumenti tad-dlam.

 

Importanti li mid-dlam ngħaddu għad-dawl, niskopru s-sbuħija tar-rabta tagħna mal-Mulej. Għal dan kemm l-istedina tal-Knisja fiż-żmien tar-Randan biex inżidu aktar it-talb, is-sawm u l-karita’. Ir-relazzjoni tagħna ma’ Ġesu’ nsaħħuha biss bit-talb.

 

Insibu ħin biex nitolbu, jew il-ġurnata tagħna hi mimlija tant li t-talb inqisuh bla mportanza? It-trasfigurazzjoni ta’ Ġesu’ saret waqt li kien qed jitlob, waqt li kien f’għaqda intima mal-Missier. Kollox, kull ma nagħmlu, hu aktar importanti mit-talb?

 

Madanakollu nafu li hu fil-ħin tat-talb li l-Mulej jista’ jdawwalna, jurina t-triq, jurina x’inhu l-aktar importanti u urġenti, kif għandna naffrontaw ċerti sitwazzjonijiet. Attenti, għax ħafna drabi t-talb tagħna, kif qal reċentament il-Papa Franġisku, jkun talb biex nissodisfaw ix-xewqat tagħna, ninsew li fil-Missierna ngħidu: “ikun li trid Int”.

 

Forsi din hi l-qabża ta’ kwalita’ li titlob minna l-Knisja fi żmien ir-Randan: inwarrbu ftit għalina waħedna, inwarrbu mill-ħafna banalitajiet u preġudizzji li jaħkmuna bla ma nindunaw, u ninżlu ftit aktar fil-fond ħalli nifhmu x’inhu l-proġett ta’ Alla għalina, biex nagħraf il-limitazzjonijiet tiegħi u, bħal ma qed itammbrilna spiss il-Papa Franġisku, nammetti li jien midneb, imma midneb maħfur, u għax maħfur, ikolli l-qawwa li naħfer lil min jagħmilli l-ħsara. B’hekk nistgħu nsaħħu l-fidi.

 

It-teofanija tat-Tabor hi: ” Isimgħu Lilu. Dan hu Ibni l-Maħbub”.

 

Biex nagħrfu s-sabiħ, ma nistgħux naħarbu minn dan il-kmand li tana l-Missier fuq it-Tabor, ma nistgħux nieqfu biss fuq dak li jidher, jeħtieġ li nisimgħu biex l-atteġġjamenti tagħna jsiru dejjem aktar jaqblu mal-messaġġ li ġabilna Ġesu’. Nisimgħu l-Vanġelu, imma s-smigħ waħdu mhux biżżejjed. Irridu nħallu l-Kelma t’Alla tidħol ġo qalbna, biex tibdilhielna, u dak li nisimgħu imbagħad nipprattikawh. anke meta jiswielna tbatija, offiżi, twarrib, inġustizzji …. il-persekuzzjonijiet li semmejna qabel.

 

Ħafna ma jimxux wara Ġesu’ għax l-aljenazzjoni ma tħallihomx jifhmu u jagħrfu s-sbuħija ta’ dil-mixja, jibqgħu dejjem jgħixu bis-superfiċjalita’, jimpurtahom biss mill-qoxra ta’ barra għax aktar jimpurtahom li jfaħħruhom u jammirawhom in-nies.

 

Is-sbuħija tal-fidi mhix estetika, xi ħaġa li tidher, mhix “beauty parlour”. Is-sbuħija tal-fidi fi nterna, tiġi mill-qalb li tħobb sa ma tweġġa’ (Madre Tereża), li taf tingħata għall-oħrajn b’mod li tinsa’ lilha nfisha.

 

Il-messaġġ tat-Trasfigurazzjoni jfisser li n-nisrani jgħix f’mixja biex jifhen aħjar il-missjoni li għandu li bis-saħħa tagħha hu konvint li għad ikun ma xi ħadd li hu ferm sabiħ li tkun Miegħu għall-eternita’.

 

Il-laqgħa għalqet bit-Talba tal-Missierna.

Il-laqgħa bdiet bit-Talba tal-Moviment. Wara nqara l-Vanġelu minn San Luqa, k4,  v 1-13.

 

Ir-rakkont tat-tentazzjoni fid-deżert jaqbad mar-rakkont tal-Magħmudija ta’ Ġesu’, li hu meħud ukoll mill-Vanġelu ta’ San Luqa. F’dan ir-rakkont, Ġesu’ għaraf x’kellha tkun il-missjoni Tiegħu. Għaraf li kellu jaqdi l-missjoni tal-Qaddej t’Alla li kien ħabbar Iżaija: “…Hu refa’ fuqu l-mard tagħna, tgħabba bin-niket tagħna. Aħna ħsibnieh bħal wieħed ikkastigat, mitluq minn Alla u miġjub fix-xejn. Iżda Hu kien miġruh minħabba fi dnubietna, misħuq minħabba fi ħżunitna. Għas-saħħa tagħna waqa’ l-kastig fuqu, u bis-swat Tiegħu sibna l-fejqan tagħna” (Iż 53, 4-5). Ġesu’ għaraf dan kollu fid-dikjarazzjoni mis-sema: “Inti Ibni l-għażiż, fik sibt il-għaxqa Tiegħi” (Lq 3, 22). Ġesu’ rċieva l-Ispirtu s-Santu biex jagħraf x’kienet il-missjoni Tiegħu, u anki biex jipprepara għaliha.

 

L-ewwel vers tal-Vanġelu jgħid “… mimli bl-Ispirtu s-Santu reġa’ lura mill-Ġordan u l-Ispirtu ħadu fid-deżert”. Fil-magħmudija fil-Ġordan, Ġesu’ niżel fuqu l-Ispirtu s-Santu, u mqanqal mill-istess Spirtu, erħielha lejn id-deżert biex iħejji ruħu għall-missjoni Tiegħu, biex jirrifletti fuq dak li kien dieħel għalih. Mar fid-deżert, mhux sempliċement biex jeħles mill-għagħa tan-nies fil-bliet u l-irħula tal-Palestina, imma anki għaliex id-deżert kien jirrappreżenta l-ambjent fejn ir-rapport bejn Alla u Iżrael kien fl-aqwa tiegħu. Il-profeta Hosegħa jwiegħed li Alla lest jirrestawra r-rapport idejali li kellu ma’ Iżrael, u jgħid: “Għalhekk, araw, jiena se niġbidha, neħodha fid-deżert u lil qalbha nkellem”.

 

Kien hemm diversi gruppi li għażlu li jgħixu fid-deżert għal din ir-raġuni. Kien hemm il-komunita’ ta’ Qumran, li ħallewlna d-dokumenti tal-Baħar il-Mejjet. Kien hemm Ġwanni l-Battista. U fost dawk li baqgħu jgħixu fl-ibliet, kien hemm min baqa’ jgħix l-istil tal-ħajja tad-deżert. Fosthom insibu n-Nazzrin, li kien jappartjeni għalihom Sansun. Ma kinux jixorbu nbid. Kienu jiċċaħħdu mill-kumditajiet li l-komunita’ kellha meta stabbilixxiet ruħha fl-art ta’ Kagħnan.

 

It-tieni vers jgħid: “Hemm għal erbgħin jum kien imġarrab mix-xitan”. Il-missjoni ta’ Ġesu’ tibda b’riferiment għall-erbgħin jum u tintemm b’riferiment għall-erbgħin jum wara l-qawmien Tiegħu mill-imwiet (Atti 1, 3) . L-erbgħin jum fil-bidu jixbħu l-erbgħin jum li Mose’ għadda fuq il-muntanja fl-okkażżjoni tal-Patt (Ez 24, 18). Elija għadda erbgħin jum fid-deżert (Iż 19, 8). Ġesu’, bħal Mose’ u Elija, kellu jistabbilixxi r-rapport tal-bniedem ma’ Alla.

 

“Kien inġarrab mix-xitan”. Id-deżert hu meqjus bħala l-ambjent fejn jgħammru spirti ħżiena (Is 13, 20, 30). Levitiku 16 isemmi l-Azazel, spirtu li joqgħod fid-deżert. Infatti l-poplu kien jagħmel Jum ta’ Tpattija – “Yom Kippur”. Kienu jieħdu żewġ mogħżiet. Waħda joffruha sagrifiċċju, u l-oħra jgħabbuha bid-dnubiet tal-komunita’ u jitilquha fid-deżert.

 

“Kien imġarrab”. Ġesu’ kien bniedem, u bħal kull bniedem kien imġarrab, imma, kuntrarju tagħna, Hu qatt ma ċeda għat-tiġrib. “Għalhekk kellu jkun jixbaħ lil ħutu f’kollox, biex ikun il-Qassis il-Kbir, ħanin u fidil f’dak kollu li għandu x’jaqsam ma’ Alla, u biex ipatti għal dnubiet il-poplu. Għax, billi Hu stess bata u kien imġarrab, jaf jgħin lil dawk li huma fit-tiġrib” (Lhud 2, 17-18).

 

It-tiġrib li jitkellem fuqu l-Vanġelu hu tiġrib speċifiku, li jolqot il-missjoni ta’ Ġesu’, il-missjoni tal-Qaddej t’Alla, u li kellha twasslu għall-mewt fuq salib. Din kienet ir-rieda t’Alla, imma fid-deżert kien imġarrab biex jaqdi missjoni messjanika li teħilsu mid-diffikulta’ tal-passjoni u l-mewt. Daħlulu dubji f’moħħu. Intebaħ li kienet missjoni diffiċli ħafna. L-ebda profeta qablu ma kien imsejjaħ għal missjoni ta’ dak it-tip. Dawn id-diffikultajiet kienu t-tentazzjoni li l-Evanġelista jattribwixxi lix-xitan. Ix-xitan ġarrbu biex ma jaqdix missjoni messjanika bħala Qaddej t’Alla, għax kien intebaħ li b’missjoni bħal din , is-saltna tiegħu fuq il-bniedem kienet tiġi fix-xejn.

 

“Ma kiel xejn, u ħadu l-ġuħ”. Fid-deżert ma tantx hu faċli ssib x’tiekol. Anki l-Iżraeliti kienu jgergru li fid-deżert ma kienx hemm x’tiekol. U Alla bagħtilhom il-manna u s-summien. L-ewwel tentazzjoni tolqot il-missjoni ndirettament. Ix-xitan sejjaħlu “Bin Alla” – b’riferiment għall-missjoni messjanika Tiegħu – u jissuġġerilu li juża l-poteri li ttih din il-missjoni għall-interessi personali Tiegħu. Ġesu’ ntebaħ li biex jaqdi l-missjoni Tiegħu kellu bżonn ta’ poteri partikolari. Id-dubju kien jekk għandux jużahom għall-interess personali Tiegħu, f’dan il-każ li jibdel il-ġebla f’ħobż. Fil-Vanġelu Ġesu’ qatt m’għamel mirakli għall-interessi personali Tiegħu, imma għall-ġid tal-komunita’.

 

Ġesu’ ma jċediex għat-tentazzjoni. Jikkwota test mid-Dewteronomju: “Il-bniedem mhux bil-ħobż biss jgħix”. Ir-risposta qegħda fil-parti tat-test li Ġesu’ jħalli barra, “imma b’dak kollu li joħroġ minn fomm il-Mulej, b’dan jgħix il-bniedem” (Dt 8, 3). Għal Ġesu’ aktar importanti kienet il-Kelma t’Alla li kien sema’ fil-magħmudija Tiegħu, li fil missjoni kien se jkollu jinsa l-interessi Tiegħu u jidħol għall-missjoni li kienet se ġġib magħha sagrifiċċju u tbatija.

 

“Ħadu fl-għoli u wrieh is-saltniet kollha f’daqqa…” Din it-tieni tentazzjoni tolqot direttament in-natura tal-missjoni messjanika. In-nies kienet qed tistenna messija minn nisel ta’ David, messija li jaqdi missjoni politika – li jeħles lill-komunita’ mill-ħakma tar-Rumani, u jerġa’ jwaqqaf is-saltna ta’ David. David sar sultan fuq it-tribu’ tiegħu – Ġuda – u wara sentejn fuq il-bqija tat-tribu’ l-oħra – Iżrael, wara ħakem fuq il-Filistin, l-Aramej, il-Moabin, l-Edomin, u diversi gruppi oħra. Ix-xitan urieh dawn is-saltniet, u b’xi mod webblu biex jinqeda bil-poteri li kellu u dak li kienet qed tistenna in-nies biex jerġa’ jwaqqaf is-saltna ta’ David.

 

Hawnhekk nagħmlu parentesi. Ix-xitan wegħdu l-glorja. Ma nafx kemm kien jasal għall-glorja kieku ċeda għat-tentazzjoni. Ir-Rumani ma tantx kienu lesti li jħallu lil xi ħadd jopponi l-awtorita’ tagħhom fil-Palestina. u dawk li ppruvaw spiċċaw ħażin.

 

Li kieku Ġesu’ ċeda għal din it-tentazzjoni, kien jagħmel ir-rieda tax-xitan, mhux ir-rieda ta’ Alla. Kien fil-prattika jaqdi, jadura lix-xitan, flok ma jadura u jaqdi lil Alla. Imma Ġesu’ ma ċediex għat-tentazzjoni.

 

“Imbagħad ix-xitan ħadu Ġerusalemm, qiegħdu fuq il-quċċata….fuq idejhom jerfgħuk, ħalli ma taħbatx riġlek ma’ xi ġebla”. Hawnhekk ix-xitan talbu jġarrab lil Alla. Ix-xitan waqqa’ lil Adam u Eva għax ikkonvinċiehom li b’xi mod setgħu jisfidaw l-awtorita’ ta’ Alla. Dit-tattika ħadmet, u tat lix-xitan il-possibilta’ li jaħkem fuq il-bniedem. Ipprova l-istess tattika ma’ Ġesu’. Għaraf li Ġesu’ ried joqgħod għall-kelma li kien sema’ fil-magħmudija, u pproponielu li jara jekk verament kienitx ir-rieda ta’ Alla li jmut fuq salib biex jeħles lill-bniedem mill-jasar tad-dnub. Qallu, jekk Alla jridek tagħmel dan, anke jekk taqbeż minn hawn fuq għal isfel ma jiġrilek xejn, għax Alla jibgħatlek l-anġli Tiegħu biex jerfgħuk. Ix-xitan webblu biex jittanta jagħmel suwiċidju. Jekk Alla jridni nidħol għal din il-missjoni diffiċli, biex nagħmilha, Alla jrid ikun miegħi u jagħtini l-għajnuna li għandi bżonn. Irrid prova li Alla lest li jkun miegħi waqt li nħabbat wiċċi mad-diffikultajiet tal-missjoni. Ix-xitan webblu biex jipprova jara jekk Alla kienx lest ikun miegħu hu u jħabbat wiċċu mad-diffikultajiet. Ġesu’ ma ċediex għat-tentazzjoni, u mill-ġdid wera li lest li joqgħod għall-kelma li kien sema’ fil-magħmudija. “Iġġarrabx lill-Mulej, Alla tiegħek”.

 

Vers 13 “…ix-xitan telaq minn ħdejh sa ma wasal il-waqt”. Ix-xitan kompla jiżra’ f’moħħ Ġesu’ d-dubju dwar jekk kellux jidħol għall-missjoni messjanika bħala l-qaddej t’Alla imwiegħed minn Iżaija. Fil-Vanġelu niltaqgħu ma’ rakkonti oħra fejn jingħad li xi ħadd ittanta lil Ġesu’ biex jiċħad għall-missjoni tal-Qaddej t’Alla, u kien hemm saħansitra min riedu, bħax-xitan, jaqdi missjoni ta’ Messija politiku.

 

Pietru stqarr lil Ġesu’ bħala l-Messija (Mk 9, 27-30). Immedjatament wara Ġesu’ jħabbar il-passjoni u l-mewt Tiegħu. “U beda għallimhom fuq li kien meħtieġ li Bin il-Bniedem ibati ħafna, ikun miċħud mill-anzjani u mill-qassisin il-kbar u l-kittieba, joqtluh, u wara tlett ijiem jerġa’ jqum”. Fuq dan kellimhom ċar. Pietru ġibdu lejh u beda jlumu. Iżda Hu dar, ħares lejn id-dixxipli Tiegħu, u ċanfar lil Pietru u qallu: “Itlaq minn quddiemi, ja xitan, għax m’intix taħseb fil-ħwejjeġ ta’ Alla, imma f’dawk tal-bniedem” (Mk 8, 31-33).

 

Bħalma fl-istqarrija Pietru tkellem f’isem l-appostli, anki hawn jidher li qed jitkellem f’isem sħabu. Jidher li l-appostli kellhom din l-ideja dwar il-missjoni messjanika ta’ Ġesu’, u kien għalhekk li spiss fittxew li jkollom pożizzjoni fis-saltna (Mk 9, 34; Mk 10, 35-46, Ġw 1, 49). Biex ifhemhom li kellu jmut biex jaqdi l-missjoni Tiegħu tbiddel quddiemhom hu u jitkellem ma’ Mose’ u Elija (Lq 9, 28-36).

 

Meta l-Appostli abbandunawh, mhux biss għax beżgħu. Kienu tilfu l-fiduċja fih. Dehrilhom li l-missjoni Tiegħu kienet spiċċat fix-xejn. Anki huma kienu qed jistennew li jistabbilixxi s-saltna ta’ David.

 

Ix-xitan inqeda anki bin-nies ta’ żmien Ġesu’ biex iġarrbu u jipprova jikkonvinċih jaqdi missjoni politika. Dan kien it-tip ta’ Messija li kienet qed tistenna n-nies. It-tamiet tagħhom kienu bbażati fiq test tal-profeti li kienu jwegħdu r-restawr tas-saltna ta’ David. Meta n-nies rat l-egħġubijiet li kien qed jagħmel, ippruvat kemm-il darba tagħmlu sultan (Ġw 6,15; 12,13). Kien għalhekk li Ġesu’ spiss impona s-sigriet messjaniku, għalkemm kultant aċċetta li xi ħadd jagħarfu bħala l-Messija – is-Sammaritana, l-Appostli. Kien jippreferi jitkellem fuqu nnifsu bħala Bin il-Bniedem.

 

Ġesu’ kien imġarrab waqt l-agonija fil-Ġnien taż-Żebbuġ. Probabbilment kien hawn li Ġesu’ deher bħallikieku kien se jċedi għat-tentazzjoni u jiċħad li jaqdi l-missjoni tal-Qaddej t’Alla. Talab lil Alla jeħilsu mill-kalċi tal-passjoni u l-mewt. Veru li kien dispost li joqgħod għar-rieda t’Alla u jbati u jmut, imma l-fatt li talab lil Alla jeħilsu mill-passjoni u l-mewt hu prova li Ġesu’ għadda minn kriżi dwar il-missjoni Tiegħu.

 

Il-Kontrattakk ta’ Ġesu’: Il-missjoni Tiegħu li jmut fuq salib biex jeħles lill-bniedem minn dnubietu u mill-ħakma tax-xitan. Biex juri li din kienet il-missjoni Tiegħu beda din il-missjoni b’mirakli ta’ eżorċiżmu – keċċa x-xjaten. Kellu s-saħħa li jeħles lill-bniedem mill-ħakma fiżika tax-xitan , iktar u iktar għandu s-saħħa li jeħles lill-bniedem mill-ħakma morali tax-xitan. “Jekk inkeċċi x-xjaten bis-saħħa tal-Ispirtu t’Alla, kunu afu li waslet is-saltna t’Alla (Mt 12,28). Is-saltna tax-xitan hi fit-tmiem tagħha u waslet biex tiġi inawgurata s-saltna t’Alla.

 

Applikazzjoni

 

1. Il-bniedem ikun imġarrab – mhux darba jew tnejn, imma regolarment. Meta l-bniedem iħossu dgħajjef f’ċertu kamp tal-ħajja morali tiegħu, proprju hemm se jkun imġarrab.

 

2. Irid ikollna l-kuraġġ naffrontaw it-tiġrib li ngħaddu minnu. Jekk naqgħu, Alla lest li jaħfer. Minħabba l-mewt ta’ Ibnu fuq is-salib, Alla        jaħfer – ħafer mhux biss id-dnubiet li kkommetta l-bniedem qabel il-  mewt ta’ Ibnu fuq is-salib, imma anki li kkommetta u jikkommettu l-      bnedmin wara.

 

3. Alla jaf jgħin lil dawk li huma fit-tiġrib. It-tiġrib – mhux biss morali, imma anki kull tiġrib ieħor. Jgħin mhux għax jeliminalhom it-tiġrib,        imma aktar billi jimliehom bil-kuraġġ li jaffrontawh.

 

Il-laqgħa għalqet bit-Talba tal-Missierna.

 

IT-TMIEN ĦADD TA’ MATUL IS-SENA – taħdita mis-sur Charles Briffa, il-Ġimgħa 1 ta’ Marzu 2019.

 

Il-laqgħa bdiet bit-Talba tal-Moviment. Wara nqara l-Vanġelu tal-Ħadd.

 

Dan hu l-aħħar Ħadd ta’ qabel ir-Randan. Hu Vanġelu sempliċi. Fih Ġesu’ ndirizza diversi nies. Semma s-siġar. Il-bdiewa u n-nies komuni setgħu jifhmuh. Semma l-għami jmexxi l-għami. Kien qed jolqot lil dawk li kienu iktar intellettwali – dawk li kienu jaħsbu li setgħu jmexxu lill-oħrajn. Semma t-travu – minn dejjem kien hemm min isib id-difetti f’ħaddieħor u ma jarax tiegħu! Dan il-kliem, lil Ġesu’, ma tantx għamlu maħbub. Spiċċaw biex sallbuh.

 

Illum għandna għażla – bejn dan ir-Re mislub, u r-Re tal-Karnival. Ħafna qed jagħżlu dan tal-aħħar. Għaliex? L-ewwel wieħed hu bniedem imbiċċer, li jġiblek ħniena. Spiċċa biex warrbuh minħabba kliemu u sallbuh. Għażlu lil Barabba.

 

Ir-re l-ġdid li qed nagħżlu llum  jidher sabiħ minn barra , dejjem jitbissem, imdawwar b’żgħażagħ jiżfnu. M’hemmx sinjal ta’ problemi. Pero’ hu mmexxi minn ġewwa – re immanipulat, imma jiġbed ħafna nies.

 

X’inhi l-problema? Ma nikkritikawx lin-nies tal-lum. F’dan il- Vanġelu, Ġesu’ qed jagħmel kritika ċara u diretta lin-nies ta’ madwaru. U min fehmu waħħlu ma’ salib. L-għami li qed jirreferi għalih Ġesu’ hu dak li jaf li hu fil-ħażin u jrid ikarkar lil ta’ miegħu. Nies li jippriedaw ħafna, imma meta’ jiġu għall-fatti, ma ssib xejn.

 

It-tieni punt hu “it-travu”. Inwaħħlu f’dak u l-ieħor. Jien qed naghti xhieda tajba billi nressaq lil dak li jkun lejn il-Knisja? Waħda mill-aqwa priedki hi l-ħajja tagħna barra mill-bini tal-knisja. Faċli nilbsu l-maskra ta’ wieħed tajjeb, imma l-veru prova hi meta neħlu mas-salib, meta nispiċċaw bejn sema u art.

 

“Alla Tiegħi, Alla Tiegħi, għaliex tlaqtni?”. Wasal biex qal hekk Ġesu’, aħseb u ara aħna! Pero’ nafu f’qal wara: “Missier, f-idejk nintelaq”. Fil-mument tal-prova jista’ jonqosna l-kuraġġ, pero’ niftakru fl-aħħar kelma li ħarġet minn fomm Ġesu’.

 

Ġesu’ kien qed jindirizza nies sempliċi, għalhekk uża l-eżempju tas-siġra. Hu Vanġelu ħafif biex tifhmu, imma tqil biex twettqu, għax idaħħlek fil-prova, għax trid tipprattikah. Biex nagħżlu lil Ġesu’ u mhux lir-re tal-Karnival irridu nagħmlu att ta’ umilta’: “Indmu u emmnu fil-Kelma t’Alla” – “Trab kont u trab terġa’ ssir”.

 

Din ir-realta’ għandha tqanqalna biex dan ir-Randan ikun żmien li jerġa’ jtina l-enerġija biex nikkummbattu dan il-materjaliżmu tal-lum. Irridu noqgħodu attenti li ma nitkaxkrux. Faċli jiġri dan, għax id-dinja twegħdna ħafna affarijiet. Noqogħdu attenti li ma niġrux wara r-re tal-Karnival. Faċli jiġri dan, għax kulħadd iħobb ikun daqsxejn komdu. Irridu nkunu nsara konvinti.

 

Kif ħa nġib ruħi quddiem sitwazzjonijjiet kruċjali? Hawn irid ikollna l-fidi. Finalment, dawn huma l-prinċipji ta’ Ġesu’. Kien hemm min m’għoġbux kliemu, u telqu.

 

F’dan ir-Randan ix-xhieda tagħna hemm barra hi aktar importanti minn ħafna kliem. Azzjoni tajba tagħmel ħafna iktar ġid. Irridu nġibu ruħna ta’ veru nsara.

 

Rigward is-sawm fir-Randan, il-Knisja ttina l-veru minimu. Iktar minn dan, irridu niftakru li r-Randan hu żmien ta’ preparazjoni, biex nifhmu l-imħabba kbira li għandu Ġesu’. Mill-kliem Hu għadda għall-fatti. Ġesu’ seta’ jeħles mit-tislib. Fil-Ġetsemani, l-ikbat tentazzjoni tax-xitan kienet: “Inti għal dawn ser tbati?”.

 

Ir-randan hu żmien ta’ tħejjija għall-ikbar festa, meta Ġesu’ għamel l-ikbar att ta’ mħabba għalina. Irridu nkunu nsara ta’ fidi, u ma naqtgħux qalbna quddiem l-isfidi tal-lum. Ma nippuntawx subajna, ma npaċpux fil-vojt. Irridu niggranfaw mas-salib. Il-mistoqsija: “Alla tiegħi, Alla tiegħi, għaliex tlaqtni?” irridu nwieġbuha bil-kliem: “Mulej, f’idejk nerħi ruħi”.

 

Ir-Randan hu żmien ta’ ġabra, ta’ riflessjonijiet, ta’ riżoluzzjonijjiet. Irridu noqgħodu attenti li nnrażżnu lsienna, li ma niskandalizzawx irwieħna, li ma ngergrux, li ma jimpurtaniex x’jagħmel ħaddieħor, imma npoġġu ruħna quddiem is-salib.

 

Il-Madonna, fid-dehriet tagħha, insistiet ħafna fuq li ngħidu r-Rużarju tajjeb. L-Evanġelizzazzjoni trid tiba miċ-ċirku tal-familjari tagħna, il-ħbieb, fuq ix-xogħol. Ma niġġudkaw lil ħadd li ma jridx jaf b’Alla. Ma ninsewx li Patri Piju bena’ l-isptar tiegħu, fost ħafna affarijiet oħra, bl-għajnuna ta’ tabib ħabib tiegħu li ma kienx jemmen f’Alla. Niftakru x’qallu Patri Piju: “Inti ma temminx f’Alla, imma Alla jemmen fik”.

 

Dan ir-Randan irid ikun differenti. Ma nħalluħx jgħaddi bla ma jħalli effett. Ma nibżgħux mis-sagrifiċċji. Nużaw l-azzjonijiet tagħna bħala mezz ta’ evanġelizzazzjoni. Is-sawm huwa “training” għall-mumenti iebsin, bħal ma jagħmlu l-atleti. Hu dixxiplina fuqna nfusna. Jekk ma jkollniex dixxiplina fuqna nfusna, ma nistgħux ngħadduha lill-oħrajn. Anke Ġesu’ sam. U x-xitan ittantah. Ma kenitx faċli, lanqas għal Ġesu’. Is-sawm mhux mill-ikel biss: tgħaddi ftit ħin quddiem Ġesu’ Sagramentat, tattendi għall-eżerċizzi.

 

F’dinja ta’ sfidi rridu nagħmlu Randan qaddis.

 

Il-laqgħa ntemmet bit-Talba tal-Missierna.

Il-laqgħa bdiet bit-Talba tal-Moviment.

 

Imbagħad inqara l-Vanġelu minn San Luqa, k6, v27-38. Dan hu Vanġelu iebes. It-tagħlim li qed juri Ġesu’ f’dawn l-aħħar siltiet huwa rivoluzzjoni. Il-Liġi hemm baqgħet, imma issa ħadet xejr’oħra, saret iktar radikali: “Ħobb lil min jagħmillek il-ħsara”, “Ħobb lill-għadu u lil min jobgħodek”. Żewġ kelmiet jiġbru dan kollu: Imħabba u Maħfra.

 

L-ideja tal-imħabba altruista diġa’ nsibuha fl-ewwel ħames kotba tal-Iskrittura Mqaddsa – il-Pentatewku, per eżempju, Levitiku k19 v18: “La titħallasx b’idejk u la żżommx f’qalbek għal ulied niesek, imma ħobb lill-għajrek bħalek innifsek”. Fid-Dewteronomju nsibu: “Għalija l-ħlas u l-vendetta”

 

Il-ġudizzju uman, xi ftit jew wisq, dejjem imċappas bil-vendetta, bit-tpattija, għaliex l-imħabba tagħna hi dejjem imperfetta. Il-vera tifsira tal-imħabba jaghtiha San Pawl fl-Ewwel Ittra lill-Korintin, k13: “U kieku kelli nqassam ġidi kollu fil-karita’, u nagħti ġismi għall-ħruq bla ma jkolli mħabba, xejn ma jkun jiswieli ta’ ġid. L-imħabba taf tistabar u tħenn, l-imħabba mhix għajjura, ma tintefaħx biha nnifisha, ma titkabbarx fuq l-oħrajn, ma tagħmilx dak li mhux xieraq, ma tfittix dak li hu tagħha. Xejn ma tinkorla, ma żżommx f’qalbha għad-deni, ma tifraħx bl-inġustizzja, imma tifraħ bil-verita’. Kollox tagħder, kollox temmen, kollox tistaporti. L-imħabba ma tintemm qatt”.

 

Aħna ngħixu bil-fidi, bit-tama, u bl-imħabba, pero’ meta mmutu l-fidi u t-tama jispiċċaw. Tibqa’ biss l-imħabba. “Meta jfeġġ Dak li Hu sħiħ, jgħib dak li hu nieqes. Bħalissa naraw bħalli kieku f’mera, imbagħad naraw wiċċ imb’wiċċ. Issa hawn fidi, tama, u mħabba. L-ikbar fosthom hi l-imħabba”.

 

Ġesu’ stqarr li Hu ma ġiex biex ineħħi l-Liġi, imma biex jipperfezzjonha. U x’inhu dak li jagħmilha perfetta? Il-qies li bih titkejjel l-imħabba mhux iżjed bniedem ma’ bniedem, imma ma’ Ġesu’ stess: “Intom tridu tħobbu bħalma ħabbejtkom Jien”. Din hi d-differenza, ir-rivoluzzjoni. Dan li jagħmilha perfetta. Ġesu qalilna biex nixbħu Lilu għax Hu hekk għamel.

 

Il-Kmandament tal-Imħabba jolqot, l-ewwel nett, mhux lil min iħobbna, imma lil min jagħmlilna d-deni, jgħajjarna, iżeblaħna, jisraqna, ikun kiefer magħna. Kristu, fuq is-salib, dan kellu.

 

Issa rridu nagħmlu distinzzjoni bejn l-att u l-persuna. Anke l-ikbar delinkwent huwa xbiha t’Alla, u nafu li Alla dejjem jiġri warajna biex jerġa jressaqna lejn il-merħla, bħal fil-Parabbola tan-Nagħġa l-Mitlufa. “Ikun hemm iktar ferħ fis-sema għal bniedem li jikkonverti, milli għad-disgħa u disgħin li m’għandomx bżonn il-konverżjoni”.

 

Il-ġustizzja għanda ssir bl-imħabba, mhux bil-vendikazzjoni. Il-prinċijpju ta’ għajn għal għajn u sinna b’sinna, pero’, għadu jintiret sal-ġurnata tal-lum. Allura rridu ngħarblu lilna nfusna, għaliex xi mkien f’qalbna dejjem se nsibu dik ir-rokna maħmuġa li rridu naħdmu fuqha. Għandna dejjem nitolbu lill-Ispirtu s-Santu biex idawwlilna moħħna biex inkunu nistgħu nnaddfuha. Il-Papa Franġisku dejjem jisħaq fuq kemm Alla jħobbna, tant li jsofri magħna. Il-talb hu d-direzzjoni li għandna m’Alla.

 

San Pawl jgħidilna li Alla ħabbna bla ma ta kas li aħna konna għedewwa Tiegħu. “Meta aħna konna bla saħħa, Kristu, meta wasal iż-żmien, miet għall-ħżiena. Bilkemm wieħed imut għal wieħed tajjeb, għalkemm wieħed għandu mnejn jagħmel il-qalb u jmut għal bniedem ġust. Iżda Alla wriena l-imħabba Tiegħu meta Kristu miet għalina, aħna li konna għadna midinbin”.

 

Permezz ta’ Kristu erġajna sibna l-ħbiberija li kienet intilfet minħabba d-dnub tan-nisel. Issa ħadd ma jista’ jħobb u jaħfer jekk ma jarax lil Kristu Msallab fl-oħrajn, u l-appoġġ spiritwali u anke fiżiku tal-komunita’. Weħidna ma naslux biex naħfru.

 

Il-Papa Franġisku jgħid: “Jekk jien inħobb bis-serjeta’, lil Knisja ma nippruvax inkissirha bis-snini”. Min jaħseb li qed jgħix ħajja nisranija kważi perfetta, dejjem għandu dik ix-xi ħaġa ġo qalbu li jrid jirranġa. Din hi l-mixja tal-konverżjoni, mhux episodju, imma kontinwita’.

 

L-imħabba lejn l-għadu hi l-pedament tal-Kristaneżmu. Imħabba mhux lejn l-għemil, imma lejn il-persuna. “Ħennu bħal ma Hu ħanin Missierkom”. Il-Ħniena t’Alla hi nfinita. Aħna rridu nersqu lejn l-infinita’ tal-ħniena, tal-imħabba, l-imħabba għotja. “Tiġġudikawx, u ma tkunux iġġudikati, tikkundannawx, u ma tkunux ikkundannati, aħfru, u ssibu l-maħfra”. “Kejl tajjeb, marsus, mheżżeż tajjeb u mburġat iqegħdulkom f’ħoġorkom, għax bl-istess kejl li tkejjlu intom jitkejjel lilkom”.

 

Dan kollu jinġabar fil-kliem tal-Missierna: “Aħrilna dnubietna bħal m’aħna naħfru lil min hu ħati għalina”.

 

Alla jħobb lil midneb, imma jobgħod id-dnub. Allura jħobb lil midneb biex jerġa jiġbdu Lejh. U aħna ħafna drabi nobgħodu lill-midinbin! Jekk aħna ma nħobbux l-għedewwa tagħna, allura aħna għedewwa t’Alla? L-għadu hu ħolqien t’Alla, anke jekk iweġġana u jagħmlilna l-ħsara. U lill-Iben t’Alla, min ma weġġgħux, speċjalment fuq is-salib?  Qgħad għaż-żebliħ, għall-bżieq, għat-tgħajir, għas-swat, għat-tislib. Dan kollu għall-midneb. Fuq is-salib qal: “Aħfrilhom, għax ma jafux x’inhuma jagħmlu”. Ġesu’ qabeż għalihom quddiem Alla.

 

Dan hu l-qofol ta’ dan il-Vanġelu. Ġesu’ ma neħħiex in-normi tal-Liġi, imma ġabha għall-perfezzjoni. Aħna rridu nagħmlu ħilitna biex nixbħu lil Alla, li jħobb bla ma jqis Lilu nnisfu. Madre Tereża hi eżempju ta’ dan: “Biex tħobb bis-serjeta’ trid tweġġa”.

 

Il-mibgħedu dejjem fiha element ta’ egoiżmu. Inħallu l-ispirtu tad-dinja jirkibna u jbegħdna minn Alla, għax nilqgħu l-messaġġi tal-profeti foloz. Aħna rridu nipperswadu ruħna li sitwazzjonijiet prekarji ma nistgħux nirbħuhom jekk mhux bl-intervent t’Alla, bit-talb, u bid-dehen tal-Ispirtu s-Santu. Weħidna hi mpossibbli. L-imħabba mhix atteġġjament interjuri, xi ħaġa li nħossu. “Lil min jagħmillek id-deni, pattilu b’ġid”.

 

Mhix faċli, imma din hi r-rivoluzzjoni li ġab Ġesu’. Trid tirbaħ lilek innifsek, tagħmel sforz kbir, trid tkun konvint. Barra dak li hu spiritwali, jidħol ukoll l-element psikoloġiku. Meta jirnexxilek tpatti azzjoni ħażina b’waħda tajba, anke psikoloġikament tħossok iktar b’saħħtek. Mhux li tħossok superjuri, imma aktar paċi miegħek innifsek.

 

Naħsbu ftit fuq dan il-Vanġelu u ngħarblu lilna nfusna b’reqqa, u nfittxu r-rokna li għandna bżonn innaddfu. Il-maħfra awtentika’ m’hix atteġġjement ta’ superjorita’. Irridu nkunu bħal Kristu, għax is-suppervja twebbes il-qlub, ittella’ l-ħitan bejnietna, filwaqt li l-imħabba lejn l-għedewwa tagħmilna nixbħu lil Alla, li ma talabna xejn biex bagħtilna lill-Ibnu. Hu ħallas il-prezz għalina. “Dak li tridu li ħaddieħor jagħmel magħkom, agħmluh intom lil ħaddieħor”

 

Fl-imħabba fraterna m’hemmx kompromessi, imma hi mibnija fuq ir-rispett u l-aċċettazzjoni tal-ieħor, anke meta dan għandu idejat opposti għal tagħna. Irridu dejjem infittxu dak li jgħaqqadna.

 

Santu Wistin jgħid: “Kristu hu kollox għalina. Jekk tixiteq tfejjaq il-ġrieħi tiegħek, Hu t-Tabib. jekk int mgħobbi bil-ħtija, Hu l-Ġustizzja. Jekk għandek bżonn l-għajnuna, huwa Hu li jtik il-Qawwa. Jekk tibża mill-mewt, ftakar li Hu l-Ħajja. Jekk tixtieq il-Ġenna, Hu it-Triq. Jekk taħrab id-dlam, Hu id-Dawl. Jekk tfittex l-ikel, Hu is-Sustanzi”.

 

Il-laqgħa għalqet bit-Talba tal-Missierna.

Il-laqgħa bdiet bl-Ewwel Qari u l-Evanġelju tal-Ħadd, 16 t’Ottubru.

F’dan il-Vanġelu, joħorġu żewġ elementi: it-talb insistenti, u l-attenzjoni li bħala nsara nagħtu lil min hu dgħajjef.

“Urini l-għemil tiegħek biex nagħraf kemm hi sħiħa u b’saħħitha l-fidi tiegħek.”  Il-fidi mingħajr azzjoni hi fidi mejta; hi fidi tal-apparenza.

Il-Vanġelu tal-Ħadd li ġej jagħtina element li hu ħafna għal qalb San Luqa: il-talb. Din hi t-tieni okkażżjoni fejn Ġesu’ jgħallimna kif għandna nitolbu.  Din id-darba Luqa jżid l-element tal-insistenza.  Irridu nistennew lil Mulej jgħaraf Hu, mhux aħna, il-waqt li jtina dak li qegħdin nitolbu.

Ħafna drabi naħsbu fit-talb bħala krib – għandi bżonn xi ħaġa u nitlob għalija.  Pero’ hemm erba’ għamliet differenti ta’ talb: talb ta’ tifħir, talb ta’ ringrazzjament, talb ta’ petizzjoni u talb ta’ interċessjoni.  Ħafna drabi t-talb tagħna jkun ta’ tip wieħed: agħtini għax għandi bżonn.

It-talb ta’ tifħir donnu l-iktar li jfixkilna.  Ġesu’ kien jitlob permezz tas-salmi, li fihom ħafna tifħir, per eżemju, salmi 8, 65, 76, 100, 111, 150.  Il-Lhud kienu jużawhom spiss.  Bihom aħna nitgħallmu kif nagħmlu talb ta’ tifħir.

Il-Vanġelu tal-Ħadd jibda “F’dak iż-żmien, Ġesu’ qal parabbola lid-dixxipli Tiegħu biex jurihom li għandhom dejjem jitolbu bla ma jintelqu (b’insistenza).”  Din kienet karatteristika tal-insara tal-bidu.  Insibuha fl-ittri ta’ San Pawl.  F’din il-parabbola għandna żewġ persunaġġi: l-imħallef u l-armla.  F’din tal-aħħar jidħol il-kunċett tal-għajnuna lil min hu fil-bżonn.  L-armla tirrappreżenta lil min m’għandux leħen.  Fil-messaġġ għal Jum l-Emigranti, il-Papa saħaq fuq id-difiża tat-tfal, speċjalment dawk li jaħarbu minn pajjiżhom minħabba persekuzzjoni u gwerer.  Ħafna drabi dawn jiġu sfruttati b’diversi modi.

L-armla tissemma’ darbtejn oħra fil-Vanġelu: fil-qawmien tat-tifel tal-armla ta’ Najm, u l-offerta li tat l-armla fit-tempju.  Ir-romol u l-foqra huma l-iktar nies privileġġjati fil-Vanġelu.  Il-Papa jgħid li min m’għandux leħen għandu drittijiet daqsna, imma dawn qed jiġu injorati minħabba l-globalizzazjoni tal-indifferenza.  Jien qiegħed ngħix hekk?  Dak li nagħmlu biex inserrħu l-kuxjenza, minflok bil-vera mħabba? Il-fidi tagħna superfiċjali?

L-imħallef tal-parabbola kien korrott, u din il-korruzzjoni tant infirxet li saħansitra l-Ġnus Magħquda qed iħejju programm biex jiġġieldulha.  Dħalna f’mentalita’ fejn “grazzi” mhix biżżejjed – nistennew xi ħaġa oħra lura.  Aħseb u ara kemm se nsibuha diffiċli biex inpattu bit-tajjeb għal azzjoni ħażina kontrina!

In-nisrani jrid ikollu l-paċenzja li jistenna lil Alla jtih dak li qed jitlob fil-ħin li Alla jemmen li hu ta’ ġid għalih.  Irid ikollna l-fiduċja li nħallu f’idejH.  Irid ikollna għeruq sodi fit-tama.

Ħajjitna tista’ tkun talba?  Filgħodu noffri l-ġurnata kollha u kull azzjoni u deċiżżjoni noħodha fid-dawl ta’ Kristu.  U jekk niżbalja jkolli l-kuraġġ li nammetti.  Il-Vanġelu ta’ San Luqa hu l-Vanġelu tat-talb.  Kemm-il darba jsemmi lil Ġesu’ jitlob.  It-talb hu marbut intimament mal-ħajja.  Ġesu’ ried ikun fidil għal proġett li kellu l-Missier ghaliH.  Alla għandu proġett għalina wkoll.  It-talb jirrikjedi mumenti ta’ silenzju.  Jien nista’ nkun il-ħin kollu fil-”kamra ta’ ġewwa”?  Ħajti nista’ nagħmilha talba kontinwa billi nfittex li nagħmel ir-rieda tal-Missier.

Salm 121 hu salm ta’ radd il-ħajr u espressjoni ta’ fiduċja.  “Nerfa’ għajnejja lejn l-għoljiet mnejn se tiġini l-għajnuna.”  Alla qiegħed magħna l-ħin kollu.  Il-poplu Lhudi kien ikanta dan is-salm waqt li kien ikun tiela’ lejn it-tempju, biex jiffoka fuqu biss u mhux fuq it-tempji tal-allat foloz.  Aħna wkoll għandna dawn “it-tempji foloz”.  It-talb isaħħaħna biex ngħelbu dawn it-tentazzjonijiet.  Il-Mulej iħarisna u jindukralna ruħna.

Il-Vanġelu jispiċċa bil-kliem “Se nsib fidi meta’ nerġa niġi?”  It-talb itina enerġija spiritwali – iċ-ċertezza li aħna qegħdin hawn pellegrinaġġ.  Is-salvazzjoni tiġi permezz tal-fidi u din tidher mill-mod kif nitolbu.  Alla hu l-bidu ta’ kollox, allura rridu nduru lejH mingħajr kundizzjoni.  Alla jħobbna b’imħabba infinita.  Hu għandu l-għerf kollu.  Jaf x’neħtieġu qabel ma nitolbuH.  Hu jaf dak li għandna bżonn.  Irridu nintelqu għal kollox f’idejH u naċċettaw ir-rieda Tiegħu.

Il-laqgħa għalqet bil-kwotazzjoni “A river cuts through a rock not because of its power but its persistence.” – “Ix-xmara ma tqattax il-blat għax hi b’saħħitha imma għax hi perseveranti.”

Waqt il-laqgħa ‘Prayer Cafe’ tal-20 ta’ Mejju, trattajna s-suġġett tat-Trinita Mqaddsa. Wara li ntqalet it-talba tal-Moviment Kerygma, nqara l-vanġelu tal-Ħadd li jmiss mehud minn Ġw 16:12-15. Dawn li ġejjin huma xi punti li ssemmew waqt id-diskussjoni tal-laqgħa.

Il-Kredu jibda’ “Jiena nemmen f’Alla,…..” u wara Alla hemm komma, meta jgħid Alla, “Alla” jinkludi l-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu. Il-Missier huwa l-ewwel persuna tat-Trinita. Il-Kredu huwa stqarrija tal-fidi. Nistqarru pubblikament li dawn huma l-affarijiet li nemmnu fihom. Il-Kredu huwa l-pedament ta’ dak kollu li aħna nemmnu fih. Jew ha temmen f’kollox jew ma temminx, ma tistax temmen f’Ġesu u ma temminx fil-Knisja. Għalkemm ikollna d-dubji ma nistgħux nippruvaw l-esitenza t’Alla bix-xjenza, iżda rridu r-rivelazzjoni t’Alla. Il-Knisja tgħallimna li ma nistgħux niskopru lil Alla bil-kapaċita tagħna biss. Naslu għall-kunċett li jeżisti xi ħadd li hu qawwi iktar minna u li ħalaq l-univers, iżda ma nistgħux nispjegawh xjentifikament.

Dak li nafu dwar Alla hu dak li Alla nnifsu għoġbu jirrevelalna.

Iktar nafu x’mhuwiex:

• Mhux kreatura bħalna
• M’għandux bidu u tmiem
• Mhux suġġett għaż-żmien /qatt ma jixjieh

Alla kien u baqa’ misteru kbir.

X’nafu dwar Alla?

It-Trinita hija l-għaqda bejn it-tlett persuni: l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Fejn jidħol Alla wieħed, fejn jidħlu t-tlett persuni? Jekk jiżdiedu l-Allat jew il-persuni hemmhekk ikun hemm zball. It-twemmin f’Alla wieħed ġej mil-Lhud. Kellhom talba li tispikka fi żmien fejn il-politejizmu (twemmin f’ħafna allat) kien prattika normali.

“Isma, o Izrael: Alla tagħna l-Mulej waħdu. Ħobb, mela lill-Mulej, Alla tiegħek, b’qalbek kollha, b’ruħek kollha u b’saħħtek kollha” (Dewt 6: 4-5).

Ir-Rivelazzjoni dwar it-Trinita

• Ġesu stess irrevela t-Trinita u ċċara t-tagħlim li diġa kien hemm dwar il-Missier.
• L-Appostli fehmu li Kristu huwa Alla. “Lil Alla għadu ħadd ma rah; imma għarrafulna l-Iben il-waħdieni t’Alla, li hu fi ħdan il-Missier” (Ġw 1:18)
• Ġesu għallimna dwar il-Missier għax Hu l-Iben, wieħed mit-tlitt Persuni tat-Trinita.
• L-Appostli fehmu wkoll li l-Ispirtu s-Santu hu t-tielet Persuna tat-Trinita, meta Ġesu wegħdhom li se jibgħatu fuqhom wara li jitla’ s-sema.

Pentekoste: “Meta jiġi d-Difensur, li se nibgħatilkom mingħand il-Missier, l-Ispirtu tal-verita, li ġej mill-Missier, huwa jixhed għalija. U intom ukoll tixhdu, għax intom kontu miegħi sa mill-bidu.” (Ġw 15:26-27)

It-Trinita Mqaddsa huma tliet ‘Persuni’ distinti bi rwoli differenti.

• Il-Missier hu l-Ħallieq
• L-Iben hu s-Salvatur
• L-Ispirtu s-Santu hu dak li jigwida u jqaddes. Hu dak li jigwidana nsiru qaddisin.

It-Trinita hija l-GĦAQDA bejn dawn it-Tlett Persuni. Fil-bidu meta Alla ħalaq id-dinja, l-Ispirtu s-Santu kien itir fuq il-baħar. “U l-Ispirtu t’Alla kien jitajjar fuq wiċċ l-ilma.” (Ġen 1:2). Fil-magħmudija ta’ Ġesu, it-tlett persuni tat-Trinita ħadmu flimkien. Meta tgħammed Ġesu beda l-ħajja pubblika tiegħu. Fil-magħmudija instema l-vuċi t’Alla “dan hu Ibni l-għaziz, fih insib il-għaxqa tiegħi” u niżel l-Ispirtu s-Santu forma ta’ ħammiema. Żewġ mumenti li juru ċar li waqt li xi ħadd għaddej bil-missjoni tiegħu l-oħrajn qegħdin jaħdmu f-GĦAQDA miegħu.

Alla hu kommunjoni – għaqda – ta’ tlett persuni; li jgħinu lil xulxin. Aħna maħluqin fuq ix-xbieha ta’ Alla, mela aħna wkoll maħluqin biex inkunu f’kommunjoni ma’ persuni oħra (relazzjonijiet onesti u twajba, kif suppost).

 

1. Ir-rivelazzjoni ta’ Alla bħala Missier.

Huma ħafna ir-reliġjonijiet li jsejħu lil Alla “Missier”. Il-Lhud isejjħulu Missier għax ħalaq id-dinja. “Mhux Missier wieħed għandna ilkoll kemm aħna? Mhux Alla wieħed ħalaqna?” (Mal 2:10)

Għalina l-Insara, Alla mhux biss Missierna għax ħalaqna, imma aktar minħabba l-Patt l-Ġdid. Fih ġabar l-umanita kollha, għamilna kollha uliedu, u salvana permezz ta’ Ibnu Ġesu.

Fil-Kredu, aħna nistqarru l-fidi fil-Missier. Hawn żewġ punti importanti:

-Alla hu l-bidu ta’ kollox

-Alla hu tjieba u mħabba

Alla hu l-bidu ta’ kollox; Alla kien minn dejjem. Kollox ġej minnu. Alla hu aqwa mill-bniedem.

Alla hu tjieba u mħabba: Hu tajjeb u bħala Missier iħobb lill-uliedu kollha b’imħabba bla qies. Xi kultant, Alla jiġi mxebbaħ ma Omm ukoll, għax hi l-omm li tagħti l-ħajja u tħobb ħafna. “Bħalma omm tfarraġ lil binha, hekk jiena nfarraġ lilkom” (Is 66:13)

Il-Missier irrevela lilu nnifsu permezz tal-profeti. Anke Ġesu kompla jirrevelaH. Ġesu rrivela lil Alla bħala “Missier”. Dan jurina wkoll li Alla l-Missier hu l-Missier vera ta’ Ġesu, għax Ġesu ma kellux bniedem bħala Missieru. Infatti fil-Kredu nistqarru li hu “imnissel mhux magħmul”. Ġesu hu verament l-Iben t’Alla. “Dan hu ibni l-għażiż” (Mt 3:17) Dan ifakkarna wkoll li Ġesu kellu relazzjoni speċjali mal-Missier. “Ħadd ma jagħraf l-Iben jekk mhux il-Missier, u ħadd ma jagħraf il-Missier jekk mhux l-Iben u dak li lill-Iben irid jgħarrafulu” (Mt 11:27).

1. Ġesu bħala l-Iben t’Alla

L-Appostli fehmu min kien Ġesu u stqarrew dan dwaru:

“Il-Verb li fil-bidu kien ma’ Alla, u hu Alla” (Ġw 1:1)

“X-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx” (Kol 1:15)

“Id-dinja tal-glorja ta’ Alla u x-xbieha tas-sustanza tiegħu” (Lh 1:3)

Meta l-Knisja fformulat il-Kredu ta’ Niċea (325WK), imxiet fuq l-istess passi tal-Appostli. Stqarret li l-Iben t’Alla hu “tal-istess natura” mal-Missier. Ġesu hu Alla wieħed miegħu.

Fil-Konċilju Ekumeniku li sar f’Kostantinopli, fis-sena 381WK, żammet l-istess frazi. “L-Iben Waħdieni ta’ Alla, imnissel mill-Missier qabel kull żmien, Alla minn Alla, dawl minn dawl, Alla veru minn Alla veru, imnissel mhux magħmul, natura waħda mal-Missier.”

• L-Ispirtu s-Santu bħala Alla

Il-Missier u l-Iben ġew irrevelati mill-Ispirtu s-Santu.

Qabel miet, Ġesu ħabbar li se jibgħat Difensur Paraklitu li hu l-Ispirtu s-Santu li kien diġa tkellem “b’fomm il-profeti” (Kredu ta’ Nicea). Issa l-Appostli se jirċevuh biex jaħdem fihom, jwassluhom “lejn il-verita kollha.” (Ġw 16:13), u jgħinhom fil-missjoni tagħhom.

Ġesu rrevela lill-Ispirtu s-Santu bħala persuna divina oħra, it-Tielet Persuna tat-Trinita. F’Pentekoste, l-Ispirtu s-Santu ġie fuq l-Appostli, u t-Trinita dehret fil-milja tagħha.

L-Ispirtu s-Santu “Hu meqjum u mweġġah flimkien mal-Missier u ma l-Iben” (Koncilju ta’ Kostantinopli 381AD).

Fis-sena 447, il-Papa Ljun żied il-kelma ‘filoque’ mal-Kredu, li tfisser li l-Ispirtu s-Santu “ġej mill-Missier u mill-Iben”.

Din l-istqarrija ngħatat bħala Domma. Dan ifisser li l-Missier u l-Iben huma natura waħda – Alla- u li l-Ispirtu s-Santu ġej minnhom.

Il-problema kienet li dan it-tagħlim li ħallew l-Appostli għax ma ħallew xejn bil-miktub, meta telqu huma, bdew jgħallmuh lill-kumplament tan-nies u hawn kien ikun hemm interpretazzjoni żbaljata u inħalqu l-ereżijiet. Dawn bdew jagħmlu l-ħsara, bdew ifixxklu in-nies u allura n-nies ma setgħux jieħdu ideja ċara fuq it-Trinita. Il-Knisja hawn kellha l-irwol li tiċċara it-tagħlim interpretati ħażin. Din għamlitu permezz tal-Konċilji Ekumeniċi, fejn ħafna drabi mal-Konċilji tal-Knisja ħarġet il-Kredu jew inkella xi domma tal-fidi.

Teżisti talba Ewkaristika li tagħhilna San Pawl u din turi li mill-bidunett kien hemm it-twemmin fit-Trinita. “Il-Grazzja ta’ Sidna Ġesu Kristu, l-Imħabba t’Alla u l-Għaqda fl-Ispirtu s-Santu tkun magħkom ilkoll” (Kor 13:13).

It-Trinita hi waħda, aħna ma nemmnux fi tlett allat imma f’Alla wieħed li fih tlett Persuni. It-tieni Konċilju ta’ Konstantinopli isejħila ‘It-Trinita Konsustanzjali’ ( Konċ ta’ Kostantinopli II 553 AD). Kull persuna tat-Trinita għandha l-istess natura u huma Alla kollha kemm huma.

“Il-Missier hu dak l-istess li hu l-Iben dak l-istess li hu l-Missier, il-Missier u l-Iben dak l-istess li hu l-Ispirtu s-Santu, jiġifieri Alla wieħed fin-natura tiegħu” (Konċ Lateran IV 1215WK ).

It-Tliet Persuni tat-Trinita huma distinti minn xulxin. Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma magħżulin minn xulxin.  “Dak li hu l-iben mhux il-Missier u dak li hu l-Missier mhux l-Iben, u dak li hu l-Ispirtu s-Santu mhuwiex dak li hu l-Missier jew l-Iben.” (Konċ ta’ Toledo XI, 675 WK).

Il-Missier – Ħallieq

l-Iben – Feddej

L-Ispirtu s-Santu – Gwida

“Hu l-Missier li jnissel, hu l-Iben li jitnissel, u hu l-Ispirtu s-Santu li jiġi” (Konċ Latern IV, 1215WK).

Il-Missier – li nissel lil Ġesu

L-Iben – dak li ġie mnissel

L-Ispirtu s-Santu – dak li jigwida.

It-tliet Persuni ma jaqsmux lil Alla wieħed fi tlieta. San Girgor Nazjanżenu jgħid: “Alla wieħed, setgħa waħda, Alla wieħed fi Tliet Persuni, Tlieta magħżulin minn xulxin, Divinita mingħajr naturi jew sustanzi mhux indaqs, mingħajr xi żjieda li tkabbar jew nuqqas li jċekken…Hi l-unita infinita ta’ Tliet Infiniti: Alla kollu kemm hu kull wieħed fih innifsu, imma Alla wieħed fi tliet Persuni meqjusin flimkien” (San Girgor Nazjanzenu, Orationes).

Dak kollu li ħalaq Alla ġej tat-Tliet Persuni flimkien. Għax f’Alla m’hemmx ħlief natura waħda: it-Trinita m’għandhiex l-istess ħidma waħda.

Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu mhumiex tliet prinċipji tal-ħlejjaq, imma prinċipju jew bidu wieħed”.(Konċ ta’ Firenze, 1442).

“Alla hu Missier li minnu ġej kollox, Mulej Ġesu li permezz tiegħu sar kollox, u Spirtu s-Santu li fih hemm kollox” (Konċ ta’ Kostantinopli II, 553).

Il-ħajja nisranija għandha tkun f’għaqda ma’ kull waħda mit-Tliet Persuni divini, mingħajr ma tifridhom b’ebda mod minn xulxin. Kull min jagħti glorja lill-Missier, jagħtiha bl-Iben u fl-Ispirtu s-Santu; min jimxi wara Kristu, jagħmel dan għax jiġbdu l-Missier. “Ħadd ma jista’ jiġi għandi jekk il-Missier li bagħatni ma jiġbdux lejja (Ġw 6:44). “Dawk kollha li jmexxihom l-Ispirtu s-Santu ta’ Alla huma wlied Alla (Rum 8:14).

Mod kif nistgħu nifhmu t-Trinita Mqaddsa hu li nimmaġinaw fjura bi tlett petali – meta jinfetħu kollha flimkien joħorġu s-sbuħija ta’ dik il-fjura. It-tlett petali qegħdin jaħdmu flimkien. L-istess kif fit-Trinita nsibu lil Alla l-Missier li ħalaq id-dinja,nissel il-bniedem iżda dan ħadha kontra Alla u daħħal id-dnub – Alla ried isalva lill-bniedem akkost ta’ kollox u bagħat lil Ibnu, li xogħlu kien dak li jgħallem u jifdi l-bniedem iżda d-dinja ma aċċettatux ( infatti daħal fuq maxtura u spiċċa msallab fuq salib) imbagħad ġie mibgħut l-Ispirtu s-Santu  biex jissiġilla dak li għallem l-Iben. It-Tlett persuni huma kumplimentari għal xulxin – Alla li jaħlaq – l-Iben li jifdi u jgħallem lil bniedem – l-Ispirtu s-Santu li jdawwal dak li għallem Ġesu. U hawn jibdew il-problemi – mhux għax ma nafux il-misteri – l-problema hi li ma niċċaqqalqux. Kemm nużawh lill-Ispirtu s-Santu f’ħajjitna? Hu se jgħina nifhmu l-Kelma t’Alla, kulħadd b’mod differenti. Is-sagramenti kollha jitbierku bit-Trinita. Mela aħna li rċevejna s-sagramenti għandna qawwa kbira taħdem ġewwa fina. Aħna pero kultant ngħażlu li ma nifhmuhiex. Alla tagħna mhux Alla astratt imma Alla li kellimna bl-għemil u bil-kliem. Hija importanti l-ħtieġa tat-talb u tal-formazzjoni fil-ħajja tan-nisrani. Dan kien il-għan li twaqqaf il-Moviment Kerygma. Biex permezz ta’ dawn il-laqgħat nkabbru l-formazzjoni nisranija tagħna.

Fl-aħħar tal-laqgħa nqrat il-kwot : You may not understand something right now, but one day you will.

Il-laqgħa spiċċat billi għidna t-talba tal-Missierna flimkien.

 

TITĦAWDUX U TIBŻGĦUX

Is-Sitt Ħadd tal-Għid

 

Il-laqgħa bdiet bit-talba tal-Moviment. Imbagħad inqara’ l-Vanġelu minn San Ġwann, kapitlu 14, versi 23 – 29.

“Il-Missier hu akbar minni”.  Din hi stqarrija li tqajjem ħafna kritika u tħassib.  Aħna nitgħallmu li fit-Trinita’, it-Tliet Persuni huma ndaqs.  Mela għalfejn Ġesù qal hekk?

Trinita’ fil-fatt hemm tnejn – it-Trinita’ tas-Sema, meta għandek Alla, fil-persuna tal-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu fis-sema, u hemm it-Trinita’ fid-dinja – meta Ġesù ha l-libsa tagħna ta’ bniedem , u neża l-libsa ta’ Alla.  Allura sar inqas mill-Missier.  Fit-Trinita’ tas-Sema, kif kien mill-bidu, Ġesù la għandu bidu u l-anqas tmiem.  Ġesù għandu bidu biss bħala bniedem.  Bħala Alla m’għandux bidu.  Meta Ġesù jgħid “Il-Missier hu akbar minni” qed jgħid hekk għax Ġesù huwa bniedem.  Ġesù sar bniedem biex imut għalina, għax bħala Alla ma jistgħax imut.  Biex jirbaħ il-mewt, kellu jmut u jerga’ jqum.

Il-Vanġelu ta’ San Ġwann jibda bil-kelma “il-Verb”.  Hu, mill-bidu, jrid juri li Ġesù hu l-Iben t’Alla.  Filwaqt li t-tliet evanġelisti l-oħra jitrattaw ħafna fuq is-Saltan t’Alla u d-dixxipulat, San Ġwann jiffoka l-iktar fuq il-ħajja eterna.  Insibu lil Ġesù jirrelata l-hin kollu mal-Missier.  Isemmi li Ġesù mibgħut mill-Missier sittin darba.

Biex aħna nsalvaw, Ġesù għalina jrid ikun it-Triq tan-nofs.  Ġesù tana l-quddiesa biex nissieħbu miegħu fl-offerta lill-Missier.  Il-quddiesa u l-kelma t’Alla – il-Bibbja – huma ħaga waħda.  Fil-Bibbja aħna nsibu risposta għal dak kollu li niltaqgħu miegħu fil-ħajja llum, per eżempju, il-ġrajja ta’ meta Mose’ feraq l-ilma tgħallimna li għal Alla xejn ma hu mpossibli.  Fl-istorja ta’ Ġob insibu risposta għat-tbatija.

It-twemmin fil-ħajja eterna beda mill-Ktieb ta’ Danjel u laħaq il-milja tiegħu f’Ġesù.  Il-bniedem veru, li jipprova jgħix tajjeb u jħobb, ma jmutx, imma jagħlaq għajnejh għal din il-ħajja u jiftaħhom għall-ħajja eterna.  Ġesù kien ċar fuq dan meta qal “Ħejjejtilkom post għalikom”.

Hawnhekk saret riferenza għall-qawmien fl-aħħar tad-dinja u t-tifsira ta’ ġisem glorifikat – ġisem li m’għadux izjed taħt il-qawwa tad-dinja – qlibna għas-sopranatural.

Riferenza oħra kienet għall-parabbola tas-Sammaritan it-Tajjeb.  Il-qassis u l-levita ma missewx lill-midrub għax kienu sejrin it-tempju u ma riedux jitniġġsu.  Ġesù jrid jgħid x’inhu l-ikar importanti, li tħenn jew li tmur it-tempju?  L-istess ried ifisser meta qal li jekk ħuk għandu xi ħaga kontrik, ħalli hemm l-offerta u mur irranġa miegħu.

Meta Ġesù qal lil Pilatu li dik ma kenitx is-Saltna Tiegħu, hu ried ifisser li dawk ma kenux il-virtujiet Tiegħu.  Ġesù ma ġiex biex jiggieled – Ġesù ġie biex iħobb biss.  Aħna wkoll għandna din is-sejħa.  L-ewwel ħsieb tagħna għandu jkun li nħobbu u naħfru.

Ġesu’ jgħid li ħa jibgħat l-Ispirtu s-Santu, mhux biex jgħallimna xi ħaġa ġdida, għax Ġesù għamel rivelazzjoni kompluta.  L-Ispirtu s-Santu jgħina u jfakkarna f’dak li qal Ġesù u jipprofondih izjed.  L-ispirtu s-Santu għadu kuljum jgħidilna x’hemm moħbi fil-Bibbja.  Ġesù telaq biex jigi l-Ispirtu s-Santu u jkun preżenti f’kulħadd.  “M’inthomx ħa tibqgħu ltiema”.  Qabel ma miet, Ġesù tahom il-Paċi għax kien jaf li kienu ser jaqtgħu qalbhom.  Bl-Ispirtu s-Santu aħna nsiru tempji Tiegħu.  Hekk kif fit-tempju – il-Knisja – insibu l-faraġ – hekk ukoll aħna rridu nkunu ta’ faraġ għall-oħrajn.

Il-laqgħa għalqet bil-ħsieb “Għandek bzonn l-Ispirtu s-Santu biex, meta tgħejja, jimbuttak Hu” – mill-ktieb “X’għamiltli, Mulej?” ta’ Patri Elija Vella OFM.

Il-laqgħa Prayer Cafe tal-ġimgħa 22 t’April bdiet bil-qari tal-vanġelu tal-Ħadd li jmiss mehud mill-Evanġelu ta’ San Ġwann Kapitlu 13 Versi 31-33a,34-35. Dawn li ġejjin huma xi ħsibijiet li ħew diskussi waqt il-laqgħa.

Il-qari ta’ Żmien il-Għid igħaddina ta’ sikwit minn passaġġ ta’ din id-dinja li qegħdin fiha għal dik li għad irridu naslu fiha, u bil-maqlub. Ifakkarna f’dak li suppost inkunu, dak li mexjin lejh, u jurina fl-istess waqt is-sitwazzjoni tagħna f’din it-triq.  Papa Franġisku jiċċalinġjana b’mistoqsijiet fl-omeliji tiegħu ta’ kuljum biex neżaminaw is-sitwazzjoni tagħna fil-ħajja tagħna ta’ kuljum.

It-TIENI QARI tal-Ħadd li ġej mehud mill-ktieb tal-Apokalissi jitkellem dwar Ġerusalemm il-ġdid; hija l-skop tagħna l-insara. Biex tgħina fil-mixja tagħna Kristu waqqaf il-knisja; li hi magħrufa wkoll bħala l-Wiċċ ta’ Kristu Sidna; biex tmexxina għal ħajja ta’ dejjem. Barra minn hekk fl-aħħar ċena Kristu ħallilna wkoll lilu nnifsu biex nitrejjqu u ngħixu bih. Speċjalment waqt iċ-ċelebrazzjoni tal-Ewkaristija għandna niftakru li fil-quddies aħna nitqarbnu b’żewġ speċi ; bit-tqarbina tal-Kelma t’Alla u għandna t-tqarbina bl-Ispeċi u l-Ħobż. Infatti laqgħat bħal din jippreparawna għal din il-laqgħa Ewkaristika.

Dan il-vanġelu seħħ wara li Ġuda telaq mill-aħħar ċenaklu tal-Appostli ma’ Sidna Ġesu qabel il-passjoni tiegħu. Kien il-waqt li l-missjoni ta’ Ġesu f’din id-dinja kienet waslet fi tmiem tagħha. Nsibu lill-apostli bezgħana u kif turina l-istorja kif ġie l-iebes telqu kollha. Ma kienx Ġuda biss li tradih li Ġesu. Papa Franġisku jħobb isemmi l-ipokresija – ipokresija tal-Fariżej u tagħna nfusna; li faċli naraw id-difetti ta’ l-oħrajn iżda ninsew nħarsu lejn id-difetti tagħna nfusna. Infatti l-Papa jgħid li jħoss dieqa kbira meta jisma’ li l-qassisin il-kbar kienu magħluqa għall-indiema ta’ Ġuda. Dan meta nduna l-iżball tiegħu mar niedem biex jerġa jagħtihom lura l-flus li tawh imma dawn ma aċċettawhomx. Rejazzjoni li waslet lil Ġuda jitgħallaq fid-disperazzjoni tiegħu. Il-qassisin kienu moħħhom fir-regoli u xejn ma importahom mill-ħajja tal-persuna. Hawn il-Papa jrid jpoġġilna quddiem għajnejna l-ebusija tal-qalbna lejn il-midneb.

Il-qofol ta’ dan il-vanġelu hija s-sentenza; “ Se nagħtikom kmandament ġdid li tħobbu lil xulxin. ”  Qabel Kristu l-poplu Lhudi wkoll kien imsejjaħ li jħobb u jgħin  lil għajru. Fi spjega ta’ Santu Wistin dwar dan, insibu li għalkemm dan il-kmandament kien ġa jeżisti huwa ġdid biss għaliex aħna nżajna l-bniedem il-qadim u bi Kristu lbisna l-bniedem il-ġdid għax l-imħabba vera ġġeded lil kull min jismagħha. Infatti l-Mulej Ġesu kompla jgħid “Bħalma ħabbejtkom jien..” biex jgħamel għażla mill-imħabba li toffri d-dinja. Hu ħabbna bi gratwita mingħajr ma jistenna xejn lura. Alla jħobbna kif aħna. Pero hawn rridu noqgħodu attenti. Dan ma jfissirx li wieħed jista’ jagħmel dak kollu li jiġih f’moħħu..iżda l-Mulej tant jirrispettana li jagħtina l-liberta li nagħżlu aħna xi triq irridu nieħdu u jibqa’ jagħtina mumenti ta’ grazzja biex nerġgħu nirritornaw lura lejH. Id-differerenza li kien hemm bejn Ġuda u San Pietru, kienet li Ġuda mar bl-indiema tiegħu fejn il-bnedmin u fin-nuqqas ta’ ħniena mar tgħallaq;  filwaqt li San Pietru ltaqa’ mal-ħniena u l-maħfra f’għajnejn Ġesu u setgħa jkompli l-mixja tiegħu fit-triq tal-Mulej bil-waqgħat u l-qawmien kollha li għadda minnhom.

Papa Franġisku il-ġimgħa 22 t’April fl-omelija tiegħu qal li n-nisrani awtentiku jrid jħabbar bil-kelma u b’għemilu li jemmen fl-Interċessjoni u jrid jittama u jkollu fiduċja fi KRISTU.

L-ewwel patt li għamel Alla kien ma Mose patt ta’ Liġi biex jgħin lil-poplu Lhudi hu u għaddej fil-mixja tiegħu lejn l-art imwegħda. Aħna wkoll bil-miġja ta’ Kristu ġejna mwegħda Ġerusalemm ġdida. L-ġenna. Filwaqt li fi żmien Mose l-għadu kienu jtemmuh bix-xabla issa aħna għandna kmandament ieħor dak li irridu nħobbu l-għadu tagħna. Mhix faċli. Kristu jrid Imħabba altruwista.

Se nagħtikom kmandament ġdid   tqanqal eċċitament ta’ stennija għal ġdid. Aħna meta mmuru nismgħu l-quddies qiegħdin immorru b’din l-antiċipazzjoni għal Kelma t’Alla? Kif qegħda tgħolqotna fil-ħajja personali tagħna ta’ kuljum? X’ħin noħorġu mill-Knisja qegħdin inkomplu bħal qabel? Morru biss bi tradizzjoni jew isir bdil ġenwienament ġewwa fina?

Bil-grazzja tal-Ispirtu s-Santu naslu li nħobbu lil xulxin bħalma ħabbna Ġesu. Il-veru mħabba huwa l-qagħdi. Infatti din is-silta tal-vanġelu mehuda mit-test li jibda bil-ħasil tar-riġlejn. Niftakru li Ġesu ħasel anke s-saqajn ta’ Ġuda avolja kien ġa jaf li kien se jitraddih. X’lezzjoni għalina lkoll! X’messaġġ ! Anke bid-dnubiet tagħna jkun hemm mumenti li aħna wkoll sirna Ġuda għal Kristu għal dak il-mument ngħidulu warrab ‘l hemm. Imma HU li jaf kemm aħna dgħajfa ħallielna rimedju biex nerġgħu mmorru lura għandu – ħallielna s-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni, li jerġa jqarribna lejn Alla l-Missier. Hemm bżonn li nerġgħu nibdew nagħtuh l -importanza li jistħoqlu għax m’aħniex nersqu biżżejjed lejn dan is-sagrament. Permezz tiegħu nħossu t-tgħannieqa tal-Missier kif  dejjem jgħid Papa Franġisku. Infatti fit-talba tal-Ħniena tal-Ġublew insibu: “Int ridt li l-ministri tiegħek ikunu huma wkoll imlibbsa bid-dgħufija biex jistgħu jħossu għal dawk li qegħdin fl-injoranza u l-iżball; agħmel li kull min jersaq lejn wieħed minnhom iħossu milqugħ, maħbub u maħfur minn Alla.” Aħna lkoll midinba. Konfessur tajjeb jwasslek biex issib l-paċi u lil Alla. Meta tħossok maħfur tista taħfer lil ħaddieħor. Din hi l-mediċina li għandna bżonn biex infejqu r-ruħ. Din hi l-Elizir tagħna l-insara li biex nifhmu dan il-kmandament il-ġdid – li nħobbu lil xulxin bħalma ħabbna Hu – rridu nagħtu importanza lis-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni.

Wara din l-ispjega nqrat kwotazzjoni minn ta’ Mother Theresa: “ Xerrdu l-imħabba kull fejn tmorru. Tħallu lil ħadd jiġi għandkom mingħajr ma jitlaq aktar ferħan.”

Il-laqgħa ngħalqet billi għidna t-talba tal-Missierna flimkien.

     Il-laqgħa Prayer Cafè tal-Ġimgħa 15 t’April, iffukat fuq il-Vanġelu tar-Raba’ Ħadd tal-Għid jiġifieri is-silta minn kapitlu 10 tal-Evanġelju ta’ San Ġwann, versi 27 sa 30. F’dan il-Vanġelu, Ġesù jgħid li hu bħala r-ragħaj tagħna, jagħtina l-ħajja ta’ dejjem. Pero biex insalvaw aħna rridu nibqgħu sodi u nibqgħu mexjin warajh. Dan nistgħu nagħmluh billi npoġġu l-kelma tiegħu fil-prattika. Jekk nisimugħha biss u ma ngħixuhiex ma nistgħux nsalvaw. Il-fatt li nafu li Ġesù se jsalvana, (jekk nimxu warajh) iħallina ngħixu fit-tama, għax wara t-tbatija ta’ din il-ħajja se jkollna qawmien ġdid.

     Dan il-ħsieb itina ferħ u sigurta’ f’din il-ħajja. Veru li f’din il-ħajja ġieli nkunu qed ngħixu sitwazzjonijiet diffiċli ħafna pero tajjeb li niftakkru fil-kliem ta’ Kristu stess:  “Jien magħkom sal-aħħar taż-żmien”. Għalhekk jekk mmutu fil-grazzja t’Alla nesperjenzaw stat tal-akbar hena, għal dejjem.

     Domanda li tqajmet waqt il-laqgħa kienet: jeżisti l-infern? Aħna rridu nimxu mal-katekiżmu tal-knisja u dan jgħid li teżisti l-ġenna u jeżisti l-infern; pero ma għandniex ninsew li hemm il-kompassjoni t’Alla. Is-salib ta’ Kristu huwa garanzija. Id-demm ta’ Kristu itina garanzija li aħna salvi u għandna post fil-ġenna. Aħna nitilfu dan il-post jekk nirrifjutaw din is-salvazzjon jekk nagħmel għażla kontra Alla u naqtgħu qalbna mil-ħniena t’Alla. L-għan ta’ Ġesù hu li aħna mmorru l-ġenna imma mbagħad iħalli l-għażla f’idejna. Fl-istess ħin, aħna ma aħna ħadd biex niġġudikaw min sejjer il-ġenna jew l-infern; dan jista’ jagħmlu Alla biss.

    Fl-aħħar mill-aħħar tajjeb niftakkru li Ġesù ġie fid-dinja biex ifittex in-nagħġa l-mitlufa; il-black sheep. Meta Ġesù jerfa nagħġa fuq spallejh, ma jerfax l-iktar nagħġa bajda, safja u nadifa iżda jerfa’ n-nagħġa li ntilfet; n-nagħġa li rribellat; n-nagħġa atteja; in-nagħġa li kienet prostituta’; u dawn in-nagħaġ il-mitlufa jistgħu jsalvaw u jsibu l-ħajja ta’ dejjem qabel dawk li sippost qed jgħixu ħajja tajba.